Digitaliseret af | Digitised by

Digitaliseret af | Digitised by

Forfatter(e) | Author(s): Weghorst, Henrik.

Titel | Title: Henrici Weghorstii Labyrinthus moralis, juri

naturali pervius, cujus duas partes cum adjecto virtutum hortulo ...

Alternativ titel | Alternative title: Labyrinthus moralis, juri naturali pervius, cujus duas partes cum adjecto virtutum hortulo ...

Udgivet år og sted | Publication time and place: Havniæ : Ex Reg. Majest. & Universit.

Typographéo, 1713 Fysiske størrelse | Physical extent: 69 s.

DK

Materialet er fri af ophavsret. Du kan kopiere, ændre, distribuere eller fremføre værket, også til kommercielle formål, uden at bede om tilladelse.

Husk altid at kreditere ophavsmanden.

UK

The work is free of copyright. You can copy, change, distribute or present the work, even for commercial purposes, without asking for permission. Always remember to credit the author.

mm

y

..'fS S i

.

i .|j

r

■ ■ .37-

#1

W i ©i ai

. ■ i

fcV.•v*ivw**, »Hyæt »H *#> > - ... 1

. v« : v -. -.... -,•.

c e |» å lp ' w iimmMé\wmA! ,w

s

s fw mIh

s S i K W

h | h 39 |P P i

i

j:Astf I

^ I

■«>‘^.

HENRICI WEGHOR.STII

J. U. & Philofbph. Moralis Prof.

LABYRINTHUS

MORALIS,

Juri naturali pervius.

Cujus duas partes, cum adjedto Virtutum hortulo,

Deo Annuente,

In alma llniverfitate Havni- enfi

EruditorumExamini fiftunc

Primas Laureas

C A N D I D A T I .

Ad d, .Maji 1715.

Havn iæ, Ex Reg. Majeft, & Univerfit.Typographéo.

< 1 i *Gf 1*

LABYRINTHI

PARS I.

PROOEMIUM.

§.

jhilofophiæMorali, qvanqvarri omnium di*

»fdplinarum difficiilimæ, ipfum adjedum fnom en cantum intrufit conl'ufionis, ut præ lambigua vocis hujus fignificatione, in veris 'iibi fis principiis, perfæpe nefcias. Qvidenim eft morale ? an forte , qvod ad mores, & affedusper- tinet? Sed ipfi affedus hodie morales nuncupantur.

Qvid qvod vox pertinere latiflimé p a te t, ctirn nihil lit, qvod ad mores pertinere non poffit?

i 2*

Dixeris, morale efle id, de qvo lex aliqvid ftatu*

erit. Verum hæc de pratis, 6c pafcuis, aliistj; rebusin- numeris multa præfcribit; num nam ergo hæc omnia nuncupabis moralia ? Regeris, (olos adus humanos, qvatenus lege funt imperati, interdiåi, vel concefli,

A eive

2 Labyrinthi

eive congruimt, aut repugnant, hi c denotarh Sed cnm adlus morales legis fint objeclum, ac proinde na­

tura fui præfentem antecedant legem , qvantumvis lis aliqvid morale ex lege concedatur; adlus illos , citra legis præfentis refpedlum , morales dici manifeftum efl«.

§*. 3 ♦

Adhuc qvispiam d ix e ritm o ra le efle adlum hu- manum , qvå fub legem poflit cadere. Verum adtus humani uon tantum morales lunt, qvå fub lagem pos- funt cadere, fed & fpecialiter, qvå fub Ugem cadunt, morales å mulds dicuntur* Qvodfi regeris , ea qvæ fub legem cadunt> fub eandem qvocg poile cadere; qvid tum fiet de lege , qvæ 6c ipfa moralis dm tur ? an jpfa lex de fe dari potent ? Sané fi nihil eft morale præter adlum humanum : etiamfi voce håe laxins fumta, affe- dlus, habitus morales, ipfamqjpotentiam liberamcom- prehendas, plus tamen generali hoc termino contine- tu n Namcp præter legem, 6c ipfi legis adlus morales dicuntur. Unde nam enim moralis foret necetfitas, fi vinculum legis, feu ejus obligatio non efTet moralis ? Qvis autem n obligare non ad adlum legis refert? Qvid qvod etiam perfonæ, nec non pretium , 6c plura alia eo infigniri cæperunt nomine?

$• 4*

An ergo dicendum morale efTe , qvod honeflum fit ? Nullumne ergo vitium morale dabitur ? Nonne 6c adlus qvidam morales funt turp«s ? Hos ergo ex clafle effedlorum , vel adluum moralium extrudere,

fig-

Pars I; ;v fignum haberetur vel infcidæ, vel animi in difciplina hac novitatis avidi.

§♦ 5*

Ariftoteles in virtute nominanda Græcam adhibet vocem , qvæ idem , qvod morale fignificat, Cicero Lacrnum hoc nornenMorali Dodrinas primus impofuir.

Ex ævis dcinde recenrioribus idem tranfiit ad aaiones hum anas, adaffe&us, ad potentiam qvandam, ad le­

gem, ejuscg obligationem, qvam necefiitatem moralem vocanr. Aceefsére term ini, nwrMiur^ moralitas. Sed utinam fic eflet fatis. Tanta enim vocis hujus extitit fæcunditas, ut mater fuos jam ignoret fætus, qvænifi, foties novis exhaufta partubus, omnem effudiflet ni- fum , multo plura fimulacra mon-ftrofi nominis ih La- byrinthum moralem intruderentur.

Igitur, qvoniam aliud eft morale citra refpe&um ad legem præientem ; aliud non citra ilium refpedum, fed ex lege, vel contra legem , & ipia qvoc$ lex, 8c adus ejus morales dicuntur,* alii vero moralitatem in ordine , qvem ratio red e, vel male in difponendisvo- luntatis fervac a d ib u s , omnino collocanc, ex qvorum fententia feqveretur, ut nihil præter ad u s' voiuhtatis humanæ , morale fo ret, licet extra tøosi etiam aliqvid morale nuncupari, perfpicuum f i t : idcirco nemo non videt, in qvam obfcuris , & incertis principiis genera­

lis hujus termini conceptus fluduec,

A 2 " ' ' Etfi

4 ^Laby&inth* 7.

Etfi vero materiam, qvæ præ manu eft, fuhtiliter expendere, magis arduum videtur, qvåm Sibyllæ fo- lia colligere y aut fyftema qvoddam juris eompilare , qvod mihi qvocg,in ftudio jurisprudv’nttæ inde ab ado- lefcentia verfato, non foret d iifr ile; tamen ten ture aggrediar, certiusne qvid , ac evidennus ex obfcuri- tatis fuæ latebris poffic e r u i, non vero ao fur ns om ni­

um nodorum folutionem itap o lik eri, qvm aliqvid remaneat involutt, maximé cum rerum morahumLa- byrinthum facilius fit tex ere, qvåm folvere. Nobis fuffecerit exhibere filum , qvo fkxus aneipices, & am- bagum infidræ reeeganttir. Sed fine Duce humano vi- am hane ingredimur : faxit Deus, qvem primum Du- cforem fubmifsé veneram ur, ut non tantum nobis ape- rianeur oculi, fed & ab ahis , fi nOn omnibus, faitem iis, qvi ajiqvid ftudii in difciplinammoralcmconierunt, intelligamur*

C

. I*

D e

Morali generaliter fpe&ato, & de variis ejus diftin£tionibus*

§. L AyTcrale (q v o d

ad

hoc referri yolumus) in genere appellamus,

^ qvod

qvod ad libérum agens ita pertinet, ut ufu loqvendi haud repugnante , nun inepté morale dici poffit.

Nos illud diftingvimus in normans , & non nor­

mans. Prior fpecies cerniturjn lege, & ejus afbbus*

Qvis emm dubitat, qviri lex nuncupari moratts posfit/

Qvanqvam emm eå appelfatione Cecundltm excellenti- jus umverfale dtlignari folet; tarnen legem generaliter ita dtfiniunc, utfic reguta aclionum moralium. Qvod- fi qvis præter jus umverfale , non aliud dici morale pofle contendit, prinoipia cognofcendi terminum if- lum non erunt accurata > nec apparebit ratio, curobli- gatio, qvæ ex lege civilt v eniat, moralis lit, non au- tem ipfa lex civil is. Nos m morali indagando rem

qværimus, non vocum apices*.

, §• ?•

Morale non normans appellamus, qvod morale qvidem eft, fed å le g e , ejnsqj aétu diftinflum* Du­

plex autem hujus eft refpedtus: unus, qvi præ fen- tem legem refpicit: alter, qvi citra legem præfentem intelligitur*

$♦ 4.

Morale, qvå ad legem refértur , rurfus duobus modis indagatur; primo, ex conlideratione aflus, qvi i fola lege proficifcitur; aftero , ex admiffi af$us com- paratione cum lege, N o s, anteqvam de morali ex di- lpolirione legis indagando agamus, pauca de legis afiu

præmiccemus*

Pars I* 5

GAP.

Labyrinthi

$

G ^ap . IL

Dc

Legis A£fcu*

§. I.

T egem , qvantum ad generalem intelle&um fatis fif,,

^ n e r n o fere non intellig.it: at de legis accurata defini- tione vix unqvam difputatio cefiabit. Neqj vero nos hic fapere plus juftb volumus: mentem tamen noftram, cum opus fuerit, aperiemus.

§ , * . ; ,

Accuratiores legem oracionem vocanc: red e vero voluntatem ab ea non fejim gunt: unde & legem decre- tum appellant. Lex enim non eft mera oratio å fupe- riori procedens, fed fimul conjunda cum voluntate illius orationis ab inferiori obfervandæ , ne qvid*age?f- Jo, vel omittendo admittatur, qvod decreto huic eon-

trarium fit.

Voluntatem illam appellamus legis adum : cujus fpecies funt ( i ) juflio,& interdidio, & qvæ utramq;

continet obligatio (2) conceftio feu permiftio*, qvæ duplex eft, plena, &non plena. (3) non conceftio. (4), pænas, in cafum negled'æ legis, comminario, (5) pæ- næ remotio ab ab ad u legi contrario, velcerténoncon- fentaneo. Hine leges jubent, vetant permittunt, pæ­

nam ftatuunt, impunitatém concedunt. Licet autem leges

Pars L _r

leges vetantes referri poflint ad jubentes, & item lex imperans omifiionem imperati v etet: in fpecie taraen leges dicuntur jubentes, qvæ a&um imperant; inter- dicences, qvas adlum interdicunt*

Dixim us, juflionem , & interdklionem cum o- §.4- bligatione connecti» Qværi tamen poflet, an ftatim cum lege jubente adfit obligatio ? Nos cafum damus feqventem : Legislator fic fcripfit; Volumtu , ut Emphy- teuta canonem intra bknnium folvat, fub pæna privatimis emponematnm* Ecee hic legem iubentem : at ubinam obligatio , fi nemo in civitare Emphyteuta fit ? An er­

go non ante nafcetur obligatio, qvam cafus exittens obligationis congruum adducat obje&um ? Nos in hac fubtilitate jam non 1 udimus, maximé cum obligationis accurata nondum fit inventa definitio. Sed & qværi- t u r , an imperare , & obligare idem fit? Sané perfonæ im p e ra re id e m ett qvod perfonam obligare : at [rem im perare, e.g- tributum & c,noneftim peratum obli*

gare*

( i ) Acutifiimi Philofophi difputant, utrum per- mifiio fit a<ttus legis, an a&ionis in lege negatio* Gro-

tius cenfet, eam efie acbus negationem, non aéiionem, nifi qva alter inde obligetur; ne permiffioni impedi- mentum ponat* Verum, qvod alter inde obligatur, ex lege jubente v en it, connexå'cum lege permittente:

utriusqjautem diverfe eft ratio- Qvoaccedit, qvod per- mrfli-

Labyrinthi

miflionis conceptus datur fine akerius obligatione. Qvid enim , fi unus folus eflet hom o, cui aliqvid lege divina perraitteretur 9 ubinam akerius foret obhgacio; fi ne­

mo præter unum illum exifteret* Nos haud videmus, qvå ratione id, qvod habeat objedum, in mera adionis negatione confiftat* Ubi enim adus objedum , ibi <3c adus circa objedum eft*

(2) Obftare tamenfententiæ videtur noftræ, qvod permiflio nihil aliud fit, qvåm noninterdidio : proin-

de illam in mera negatione confiftere* Nosconcedimus, interdidionem elle adionem legis, & permiflionem complicari eum hujus adionis negatione ; inde tairten haud feqvitur , ut permilfio omni adionis ratione de- ftituatur. Namc{|& improbatio negationem approba­

tionis continet, qvæ nihilo fecius in adu qvodam con- fiftic. Certé å negatione hujus , aut illius adus, aiit r e i , ad omnis a d u s, vel rei negationem non pro- cedit argumentatio. Ita intemperantia negationem temperantiæ, vcrfaqj vice , hæc illius continet ab- fentiam ; qvis au tem vel vitium , nihil nifi negatio­

nem virtutis , vel virtutem, nihil nifi negationens vi- tii efle dixent ?

( i ) Igitur, non interdiBio duobus accipitur modist primo pro mera interdidionis negatione I deinde pro adu at objedum non inrerdidum fefe terminante. Un­

de, fiqvis permiflionem in negatione interdidionis confiftere veliti nos id non aliter, qvampofteriorifen- lu admittimus. Qvod fi perm iflio, non efl: adus legis,

ratione non afleqvernur, qvo pado

Pars I. 9

«

ge concedipoflif. Hue pertinet lex 6. C. 'de legit. her ed*

cujus tota difpofitio his continetur verbis: Frater jøre fm gvink fuccedere pote ft. fang. Leg. Dm* 4 i* c* j6* art* 14, n*

$*& 4 c, 4. art. js. cujus tota difpofitio permittens

eft. ' >

§. 6.

(1) Qvæ depermifllone diximus, adeoveraarbi*

tram ur, ut ipfam qvoeg non permiffionem ad adlum legis referamus. Nec enim non permillio eft mera permis- fionis negatio, fed a<ftus legis ad obje&um non permis- fum terminarus. Dixeris, aliqvid paradoxi, atq; ante- hac inauditi å nobis intrudi:qvem enim fando unqvam audiifte, nm permiffionem effe aeftum legis? Sed hæc no­

bis objiciant, qvibus non nifi confveta placent. Phi- iofophia moralis fuos håbet receflus, nondum ira per- reptatos, qvin veritas fubmde ex fuis eruamr iatebris.

Taceo hujus difciplinæ præcepta ut plurimum ab illis trad i, qvi in explicandis legibus parum func verfari, unde nec m irum , fi illis videatur novum , qvod ad fen- fum eorum non pervenerit.

(2) Dantur fane leges, qvæ negant facultatem ad aclum, fen aétusqvosdam valere nolunr. Has leges non permittentes appellamus , & aciunvearum nonpertnis- ftonem. Si qvis autem dixerit, eas mterdicentium ap- pellatione comprehendi: is qvcc$ confideret, haruni legum, qvatenus facultatem duntaxat negant,nonean- dem efTe rationem eum lis, qvæ propné interdieunr.

Leges enim proprié vetantes funt, qvæ id, qvod in- terdieunt, ita omitti voiunt, ur, fi contra mterdidlum

B qvid

10 Labyrinthi

qvid admiferis, legis pænæ ftcut transgrefTor obnoxius fis* Aliter fe håbet altera fpecies, in qva omifTæ obfer*

vationi legis non ineft transgreffio* Ita, fi Legislator fcripferit, fe nolie, ut cuiqvam in civitate jus teftandi com petat, adum teftandi non ita interdicere creditur, ut,fi qvis non animooppugnandi legem teftamentum fecen t, transgrefTor legis exiftimetur* Exemplum hu- jus occurrit in l.iu C. Ad L. Jul. de adulter: item in4 i\ de

his , q\>i a non domkmamm. cujus hæc funt verba: Si tra- dita Jiint ex donation c mancipia , jus manumittendi donatrix non habuit. Jung. 1. un. C. de prrtileg, dot. ubi hæc : Såre debes, privilegium dotis ad heredes non tra n f re. Eice legis difpofitiouem , qvæ tota confiftit in nega tion e faculta- tis ad adum*

§. 7 -

(1) Pænæ comminatio, cum voruntatem legis- latoris circa adum agentis inferioris liberi contineat, qvin ad adum legis r e f e r a tn r n o n dubitamus* Licet autem lex pænalis in virtute conjungatur cum lege a- d u m imperante , vel interdicente, alia tamen eft oratio legis imperantis, aut prohibentis, alia adum admifturo, vel omifturo pænam comminantis.

(2 ) Cum vero duplicis fir pænæ comminatio;

unius, qvæ in foro poii expedanda fit, alterius ad fo­

rum foli pertinentis: nos illius fepofitå confidera- ratione * hane modo ad legem permitcentem, modo ad imperantem , qvantum ad pænam attinet, modo feor- fum confideratam ad neutram referimus*

(3) Lex ita<j pænalis permittens eft, cum jus puni-

Pars I* ^{1 1} puniendi ita inferiori conceditur, ut dementiæ liberum maneacarbitrium, veluti fi Legislator fic fcripferit* Si hoe, aut illud admiferis , Parentum tuorum , Vel Judicis arbi- trio rclinqVetur, utrum te punire vel cafligare Velint ,nec ne.

(4) Lex autem pænalis imperans, neceflitatem puniendi Judici inferiori injungit, ut exemplo feqven-

te : Provind urum reBores operum dåre jubemtts , ut fcelus hoc omnibus modis coerctatur. Add» 1* 1 ♦ C. de privat, carcer„

( f ) Lex pænalis neutra eft, qvando Legislator fibi foli pænam refervat. Hæc enim neq; jus puniendi inferiori concedit, necø a<ftum puniendi imperat: licet in virtute jufiio , vel interdi'&io aåus alicujus cum ea lege conne&atur, & in fpecie lex interdicens, ne qvis delinqventem puniat: qvætamen fpecialis lex exprefsé non eft pænalis , ne refpectu qvidem ejus , qvi pænam commeruit, fed vetans, ne deiinqventi maium paffio- ms, propter maium aciionts irrogetur.

$ . 8^.

Pænam ab acftu illicito removere, nemo nifi Legis­

lator poteft, unde, cum impunitatis eonceflio, vel ad legem permittentem, vel jubentem pertineat, non dus bitamus, qvin hic afhis legis fatis fit perfpicuus. Lex enim', qvæ pænam in foro humano fic tollit, ut delin- qvens å pæna immunis håbeatur, ad legem interdicen- tem pertiner. Qvatenus autem & ipft deiinqventi jus removendæ pænæ conceditur > legis permittentis fpe- cies cernitur.

Eft & alia mali feu qvafi pænæ prohibitio, qvæ ab aciu nec interdido, nec plené permiffo irrogatio-

] B 2 nem

I Z Labyrinthi

nem mali rem ovet: exemplum occnrritin eo, qviper ignoranriam infuperabilem qvidadmific, prcpterqvod fciens pænæ foret obnoxius.

§. 9 .

Enumeravimus omnes adus legis, nifi pollicitati- onem præmii propter fervaram legem adbue defideres*

Hæc autem vel adus legis non eft, vel ad legem juben- tem pertinet* Præter hos, fi qvis ahos monftrare nobis p o ftit, ei apud nos pofitum erit officium. Videntur qvidem efTe adhue alii, fed non funr diverfi ab iis,qvos memoravimus, Leges enim adum nullum declaran- te s, ejusdem rationis funt eum iis, qvæ tantlim pote- ftatem ad adum neganc, aut faitem fub iis comprehen- cfuntur. Leges autem ad fadum diredæ, qvæ illud ra*

tum efle volunt, flint fpeeies earum, qvæ poteftatem ad adum concedunt* Non igitur obftat, fi verba le­

gis inveniantur hæc: qvod a patre faBurn eft, fuam håbet firmitatem. Senfusenimeft hic: qVodapatre faBumeft^ane- mine refeindt poteft. Confiftit ergo vis legis hujus in nega- tione facultatis impugnandi fadum paternum: licetea- dem qvoeg lex reduci poflit ad lllam, qvæ jus ex pas tris fado alteri concedit. Sic & verbahæc,teftamentum Agnat tone pofthumi rumpitur, nihil aliud notant, qvåm negationem poteftatis fuccedendi ex teftamenco, poft qvod pofthumus nafeitur*

$♦ i o*

( i ) Sciendum autem eft, memoraros legis adus tam ard o copulari vineulo, u t , fi divellerentur, lex

qvæ foiarem aneret, plerumcg foretinutilis.

(2) Ita

Pars I,

(2) Ita lex jubens (1) includit legem vetantem, ne aéfus omittatur (2) legem,qvæ facultatem adacftum

concedit (3) legem pænalem in delinqventem , (4) legem , qvæ facultatem impediendi a&um imperatum negat.

( 0 Lex vetans includit (1) legem præcipientem, ut a&us omittatur , qvod notiflimum eft, (2) legem, qvæ facultatem abftinendi concedit (3) legem pæ- nalem in transgrefforem (4) legem , qvæ facultatem impediendromiflionem negat.

(4) Lex facultatem moralem permittens includit (1) legem vetantem, ne alfer impedimentum ponat.

(2) legem, qvæ facultatem impediendi negat. Nec (3) abfonum eft adjungere legem, qvæ in a<ftu per- miftb circumftantias debitas obfervare jubet.

(5) Lex pænalis puniendi a&um imperans, ejus«

dem rationis eft cum lege jubcnte.

(6) Lex auterti pænalis , qvæ pænam duntaxat permittit, fpecies eft legis permittentis. Ne qvis au­

tem infdtiam noftram carpat, m onem us, nos legem pænalem laxé hic furnere*

(7) Lex, qvæ faeultatam ad aåum negat, modo continet legem vetantem , ne a<fius exerceatur a b e o , cui negatur facultas , modo afiam, qvæ vetat,neqvis ex acfu non concefto, fed jam admiflb fibi jus arroget:

femper tamen & legem illam, qvæ vetat, ne qvis ani- mo legem oppugnandi

exerceat

ceftum.

*3

$.11, Ex

L abyrinthi

$* IT»

E x his apparet, omnem fere legem efTe obligan- tem , finonex fe fola, tamen ex virtute legis complica- tæ , 6c connexæ, qva ceflante, altera lex line efteclu, vel inepta foret. Atcp hine forte eft, qvod å plurimis lex ad folam obligationem refertur, qvamvis hoc abfo- luté verum non videatur, per ea, qvæ fupra diximus 5» nifi lex permittens conjungatur eum lege jubente, ut a<ftus in fe permiffus etiam in circumftantiis reliqvis legi conformetur* Qvod fi dixeris, longe petitam hane videri conjundionem , proinde fic oportere legem de- feribi, ut permiftio qvoq; exdefinitione innotefeat: per nos licebit, fi 6c hane velis in deferiptione legis expri- mere#

&

Cum vero nulla lex vel ab obligatione, vel å per- miffione ita fejunfta fit,qvin vel alterutram, velutram-

cé comprehendat: idcirco prolixum, immo ridiculum foret, omnes illos a<ftus in defimenda lege memorare;

latis igitnr e rit, fideferiptio qvædam ex duobus hispe- tatur a&ibus. Omnis enim agentis inierioris liberi po- tentiam lex vel obligat, vel laxat. Nec eft, qvod qvis objiciat, paraculamdisjuh&ivam in definitionenon fe- rendam , utpote vel fignum rei fuperfluæ,vel noftræ in- fcitiæ. Prius enim nega m os, cum fæpe accidat, ut par:

ticula disjumftiva utiliter definitioni inferatur, Pofterius facile damus ; qvaneulum enim eft, qvod fcimus! Qvid qvod'lex non måle definitur præferiptum agentis fupe- rioris, indicatum inferiori agenti libero , n e q v id ^ « - x4

Fars I,

do, vel omittendo adm ittatur,, qvod Superions volttntatf repugnet.

G a p .

III.

Dc

Morali indagando ex:

Legis A 6 tu*

§. r-

( i ) r V x im u s y morale, qvod legem præfentem refpi- tit, duobus indagari modis , primo ex confide- ratione adus Legis, deinde ex adus ad mi (Ti compara- tione cum lege. De priori jam videbimus.

C 2 )

illud ent duplex i unum legitimum, alterum non legi- Legitimt appellatione fignificamus imperatum, per- miflum y & poteftate ex lege affedum , necnon lege introdudum. Non legitimum, feti potius, ut in loqven- do fit fiducia, tUegitimum, appella mus lege vetitum, <$c improbatum , nec non poteftate qvadam privatum, Videamus de legitimo, ut ipfe Iedor judicet, ft hoc propter folum adum legis morale nuncupari poflit, an idem qvocp nornen rite tribuatur illegicimo.

(3) Qvid legitimi appellatione den ot emus > ex didis cognofcitur* Apices autem vel juris Romani, vel

Philofophiæ Ariftotelicæ feqvi non poftumus, fi tuti in Labyrintho, qvi in manu eft, verfari velis, Certé, ut

nos m

1 $ Labyrinthi

nos ex flexibus extricemus ; aliqvo faltem opus eritno- mine. Ita mox apparebit, utram entium moralium Labyrinthus novam doårinam rite aperuerit, an vete- rem obfcuraverit*

Legitimum autem duplex e f t , unum primarium, §•

alterum fecundarium. Primarium rurlus duplex eft, unum poteftas, feu facultas moralis; alterum moralis neceftitas. Hae du* qvalitates dicuntur primaria^ pro- pterea qvod fine his, nihil ex reliqvis mvenitur legiti­

mum. Utracj vero ex lege eft; iiia ex conceftione le­

gis, altera ex legis juftu. Neceftitas qvocj moralis du­

plex eft; una, qva potentia infenoris hbera ad agendum obligarur; altcra, qva ad omittendum obftringicur.

§. 5.

Obiter notamus, cum in morali non normante, &

diftin&o å legis a<fht verfemur , nos neeeftitatem mo­

ralem hic feparare ab ilia obligatione , qvæ pro aélu le- gis folius fumitur: five illa neceftitas lit ipfa potentia li- bera, legis illigata vinculo, five aliud qvid, de qvo in- dagandojam non furnus foliciti. Primas autem illas qvalitates, qvas morales dici hodie negat nemo, nn- præfenciarum mittimus ; qvippe cum harum rra<ftatus prolixior fcopum noftrum, in retegendis labyrinthi fle­

xibus, moraretur.

Ergo difpiciamus, qvid præterea fit legitimum.

Nos legitimi tres clafles pommus; primam perfona- rum , alteram a&uum, tertiam rerum.

§. 5*

■V

P

I*

§ • 5^*

( i ) In claffeperfonarumcollocantur penonæ5qva~

ienus å lege conceftam habent poteftatem, Hue perti*

nent perfonæliberæ,paterfamilias> judex, tutor, pro- curator legitimus &c.

(,2) Hæ perfonæ dicuntur legitimæ, propter facul- tatem ipfis å lege concefTam, ( Alio fenhi fervi dicuntur legitimi: hi enim tales funt, qvå dominis poteftas in eosconceditur) Memoratis.perfonis opponuntur per­

fonæ non legitimæ , e, g. procuratorlege prohibitus, judex fme autoritate legis Ternet ipfe ingerens, Tervus^

qvå poteftas , liberis competens hominibus , ipfi ne- gatur.

(3) Jam per me licebit , ft perfonas illas vocare malis morales, qvåm legitimas. Illud novi, veteribus Jurisconfultis perfonas qvidem legitimas d ic i, fedniin- qvam morales. An autem illis crimini dabis , qvoå moralitatis terminum ignorårint? Exiftimo, eosdo- ftiores fuiffe illis, qvi ex hoc præftdio., plus moleftiæ, qvåm doårinæ petunt.

(1) In fecunda clafle collocantur a<ftus tum lege im perati, tum concefli: qvorum hi oh poteftatem mo­

ralem , illi propter moralem neceflitatem dicuntur le­

gitim t AÅus tamen illi, etiamii refpe&um legis fe- ponas , hodie morales dicuntur. Ipfe vero leélar judi- cabit, ntrnm ex legis a&u re<ftius dicantur legitim i, an morales. Ubi tamen aclus illi admiffi funt, pofteri- us nornen ex confotmitate cum lege præfraåe illis ne-

gare nolumus* . & -

C (2) His

*7

I g tABYRlNTHl

(2 ) His opponimtura&usillegitimi, fen lege prohu biti, necconcefft: unde qværitur, an & hi morales

fint? Certé ft Labyrinthum entium moraliumfeqvive­

lis , qvi rnoralia omnia ad honeftatem vita? refert, eo- rumc$ Au&orem deftgnat Deum; aéius illos turpes in numerum entium moralium non admittes, qvi ternen å nonnemine, nefcio qva ambiguitate admittuntur.

§» 7*

(1) In clafle tertia collocantnr r e s , qvarum ap- pellatione etiam modos comprehendimus. Ita menfu- xx dieuntur legitimæ, ex poteftate iis utendi, lege con- cefla; feientiæ legitimæ, ex poteftate legitima iilas fibj comparandi; cognatio legitima,ex poteftate fruendi ali- qvo jure propter cognattonis vinculum ; palfto, & poe- nalegitima>ob poteftatem puniendrjtempus fegrtiraum, ob poteftatem,autneceffitatem illud obfervandi; ætas legitima, propter poteftatem in eå aliqvid faciendi; lo*

cus legitimus, ob poteftatem„ vel neeeflitatem ibi com- parendi; ftatio Feg'bma , veftisfegittma, propter pote*

ftatem folam,ve! etiam conjunåam cumnecdiHaterno- rali eam gerendi* Tandem & pretium, ob poteftatem per nummwm res alias æftimandi, legitimum eft. Qvod ft hoc pretium vocare vis morale r non fads apparebit ratio, curnon & merces legidma?, & tempus legiti­

m um , moral 1a dicenda ftnt. Sed per me licebit, ft rifum aliis moturus dixeris, morales efle oves tuas, qvas in nundinis rite coemeris*

(1) Rebus iegitimis opponuntur res illegitimar,

C,S*

P

I*

e. g» luci, & imagines interdi&æ: Haec autetn nemo forte moral ia dixerit, Ecce egregia moralitatis prin«

cipia ! qvæfacilem habent introitum, exitum vero dif- ficiiimum , apud eos maxime, qvi terminum hunc fpe- ciofe crepant, fed non nifi confusé explicant«

5 . 8 .

(1) Sic pcrfpicuum eft, in a&ibus, 5c rebus id efTelegitimum, qvod ex lege ne.eflarium fit, vel con«

cefTum : contra vero illegitimum, qvod interdidium >

nec conceflum fit*

Ex his grande illud moralitatis arcanum,qvod in en- tium moralium Labyrintho verfantes velut Minotau- rum ftupent; ita fere retegitur, ut & rei, ^ vel potius Nominis minor fit admiratio , & major hujuS termini tra&andi fiducia. Fat en dum tamen eft, inter Meta- phyficorumabftra&a, nihil hoc nomine videri terribi- Hus. Sine ullo feré negotio caufalitatent, identitatem, b*c- c tit atem, & fi qvæ hujus generis fint alia , intelligimus;

at moralitatem tot nodis in femetipfos implicatis con- ftri&am, adeocg intricatam, lit ubi nexus fe condant, ubi incipiant,qvamhadienusnemo, qvantum novimus, claré monftrare voluerit, vel potuerit, rite percipere, faxum qvafi eftSiiyphium,

(2) At utinam terminus ille, in qvo verfamur , ad veteres reduceretur limites , &præter Philofophiam moralem , ac virtutem, nihil morale diceretur* Sané, qvod hoc termino fignificatur, aliis commodioribus,

& intelle&ui magis obviis defignari poteft vocibus. Sic

C 2 po-

2 0 Labyhinthi

potentia, qvam moralem appellant, dici pofTet legiti- '• m a; & qvæ moralis neceflitas appellatur , vocari ne­

ceflitas legitima* Sic 5c adus moralis, qvatenus ad le­

gem refertur, 6c ab eaimperatur, vel perm ittitur,redius dicitur legitimus-, qvåm moralis: licéthaudignoremus, qvåm prefle interdum accipiacur ^ iegitimum, Nam in defedu nominum fingere licet terminus, qvi minus ha- bent obfcuritatis* Sed 6c ipfum bonum morale cum le­

ge comparatum, cur non ex hoc refpedu convenien- tius legi congruum, qvåm morale dicitur? Immo, fi6c bonum aliqvod morale ante legenv ftåtuas, cur id non redius honeftum , qvåm morale nuncupabis ? Ipfum qvocj malum morale, cur non redius turpe?

(3) Inter alia, 6c hæcoccurritrconfufio, qvodmo- ralitatis, qvæ adibus aflignatur, nulla certa afferuntur principis* Qvi dicunt moralitatem adibus ex lege ac- cedere, non exponunt, utrum adus iili generaliter ex lege dicendifint morales, an adus ille folus , qvi lege im peratur, vel permittitur, Cum vero legem caufam entium moralium effedricem adducunty eo ipfo ex eo- rum numero turpes adus excludunc, qvi tamen cum liberi fint, juxta Philofophiam hodie receptam, mora­

les dicunt ur.

(4) Sed abfiftimus, cunr fruftra votis expetan- tu r, qvæ fperarinon poflint. Rerineamus itaqj morali- tatis terminum , pro præfente dodnnæ hujus ftatu fe- rendum, ut videamus, in qvoea confiftat, 6c qvo pa*

d o hæc tnbus fupra memoratis accedat clasflibus*

.

Pars I*, s* y*

( i ) Moralitas illa, ft hoc nomine appellanda ed, in hac confideratione nihil poteft efle aliud , qvåm re- fpedusobiedi ad adum legis circa id verfantem. Ab hoc autem ad u tanqvamå formå denommanteqvadam, ebjedum legis, q vatenusobjedum eftappellationem h åb et, puta qvod dicitur imperaturn, concefTum &c,

(2): Hie adus legis , qvamdtu durat circa obje*

&um limrn, eidem objeåo qvalitatem illam moralem, feu fi mavis, moralitarem , li ita dicenda eft, tribuit. Il­

letam en ad u s, feu denommatioexeo, non aliter obje- a o legis proprié fic dido accedit, qvåm denominafio qvædam colori ex vifu y aut fono ex auditu* lllum er­

go adum videndi, fi velis uffundamentum denomina­

tionis, imde paries videri dicitur, coneipere* ex fimi- li moralitatem haqc, fi ita nuncupanda eft , tribusacce- dentem claffibus cbgnofcés. Non tamen moralitas illa ita fefe håbet,ut ea, qvibus accedit, propter aceefTio- nem hane moralia proprié potfint dici. Unde facile par tet, moralitatem non red e fic dici , fi nihil ab ea mo­

rale denominetur.Potentiam, & necetfitatem moralem, pro dodrina hodie ab omnibus recepta, excipimus, qvod femel, & nunc iterum dixiffe, fufficiac.

§> ro.

Ergo moralitas illa, fi generaliter eanrcuivis Fegis objedo applicare iiceat,duplex erit: una, unde aliqvid dicitur legitimum; altera, unde illegitimum. Utracgac­

cedit vel perfonis, vel rebus, vel adibus.

Moralitas, qvæ defignac aliqvid légitimi in perfo­

nis,

11

2 1 LABYRlUtHI

nis , pendet å conceflione tegis, agenti inferiori potefta- tera aliqvam tribuentis.

Similiter moralitas, qvæ defignat aliqvid legidmi in rebus, pendet å legis a f tu , ex qvo res dicuntur im- peratæ , & permiftæ.

Idem de aftibus efto judicium : ita furtum non fa- cere, parentes colere, legitim«m eft neceflarium; ma- trimonium vero contrahere-, vel omitcere, utrumqj le- gitimum qvidem eft, fed ex genere permiflorum. Ex hac moralitate aftus dicuntur imperaci,vel permiffi:qvi tamen & ante legem morales fimr.

$ r i .

(1) Qvod (I moralitas qvædam edam aliqvid de­

fignat illegitimi propter aftum legis prohibentem, illa nihil erit aliud,qvåm id, unde aliqvid dicitur/%id/w«w, puta lege prohibicum , non conceftum ,poteftatepriva- tum.

(2) Hujus generis moralitas perfonis acceditex legis a ftu p o te fta te m homini negante , vel in pluri- m is, vel in certis aftibus. Ira fervus non eft perfona legitim a: fic nec pupitlus legitimam perfonam håbet ftandi injudicio; item, cui provinda qvædam interdi- fta eft, talis non eft perfona, cui ad provinciam acce*

dere jus fit. Qvatenus autem perfona aliis interdickur, puta ne qvis commercium cuin ea habeat, pari jure cum rebus cenfetur.

(;) Moralitas aliqvid illegitim! defignans in afti- b u s, itidem eft id, unde aftus inferioris lege i n- terdiftusdicitur, vel faitem non conceflus. Ira furrum

face-

Pars 1. 2\

fécereeft illegitimum, h.e. lege interdi&um, vel non concefium*

(4) Pari modo & illa moralitas , qvæ rebuspro- hibitis ex a å u legis accedic, eft, unde res dicuntur Me-

gitim£ , interdidæ, & non concefTæ. Hue pertinent lu c i, menfuræ, libri, & pondera legeinterdiåa: immo

& perfonæ, qvibuseum fædus habere interdi&um eft >

ad hane claflem referuntur, Etenim perfona duobus interdi&a modis intelligitur* primo y qvacenus ei pote- ftas ex lege negatur; deinde, qvå inferiori poteftashåc utendi perfonå lege non perm ittitut In pofteriori con- fideratioae pari modo res * 5c perfonæ interdieuntur.

§, I 2V

Cordati jam judicent,qvid de moralitatis termino, fi non explicetur, (entiendum f it: U tinam ceftarent éjus tenebræ , qvæ nobilem feientiam magis premunt, qvåm illuftrant Nos de arcano ejus indagando, hæc feripfimus, non ut Le&or fibi crucemflgat, fedut La-

"byrinthi calles infidiofos parvi fa d a t Facile vero; ex his inteUigitur, non omne obje&um legis morale efle ex eo, qvod iegisa<ftum refpiciat. Imo dixerimyex hoc fblo refpeciu, nullum legis obje&um proprié morale d ie t

Non examinabimus qvæftionem , an legis difpo- fitio,qvatenuseft a<ftus circa ob3e<ftum,nova entiainipfo legis obieåo producat Moralitatis enim termino idem accidic, qvodhydræ Lernææ,ur,fihuic centicipiti unum caput amputes ,duo renafeantur. Sie, fi nega veris,qvod

ia

LABY'RlNTm

in qvæflione propofuimus, qvibusdam, rnaximé prl- inæ Philolophiæ im pentis, forté fufpe&um te facies*

qvafi fundaments principiorum morahunv labefa&are velles : ita vix audieris, eciamfi mentern tuam (ic ex- paneres , ut facile intelligeretur, te m hif nili falfam rei explicationem aggredi, rem ipfam vero in fuo pretio relinqvere. Sin affirmavéris , baud injuria qvifpiam dixerit, å fenfibus etiam in fuis objeéfrs nova produci entia <5c in pariete , qvod afpiciatur, ex afpe£tu novi aliqvid intnnfecus generari* Qyemadmodum enim aétus legis ad fuurn terminenturobjeétum,, ita8c vi(um ad rem afpe&am extrinfecus terminari. Ita qvoq; fore, 11c non tantum exfenfibus, fed etiam ex afte<£iibus in ipforum obje&is mtuimera qvasdam intnnfecus acie- derent, qvæante affe&um non.fuerint, puta ex amore in re amata novam qvandam amabilitatem, itempluia alia, qvæ nullo fpeciali defignari poflint noroiae, cum Si generali careant. Qyodnam enim jnonftrofum non fore nornen; g aliqvid <#<3 ^fcdixeri? ex eo, qvod af- feclus circa id verfetur? Jicet jilud pariter nornen ha*

beret ex affiecltialitAte,, ut morale ex wo<alitate>

Demus autem in Philofophia perrnitri, ut expli- cationis gratia nova fingantur nomina: tamen hæcnri- gendi licentia eo non pertinej, ut folum nc^oen in ob- je&o noyum ens/b^um terat/ . Sape ii;æ objeaum tifc injuria^qvæjarn tranfntritern.horrio ? qvj injuriammr tulit: fj tu japi irafc.aris illi , qvi te læfit, an ex ira tua novi avid generabitur vel in injuria, vel in eo, qvi tibi illam iritulic ? in te qvidqm vindfobe eft qupido, at hæq

riT * 14

Pars t * 5 cupido , licetcirca lædentern? 6c injuriam verfetnr, in n eu rro q v id q v am novi generat, qva-ntumvis i!le,qvi te læfit ab ira tua denominationer*} ahqvam accipiat.

Sed piget hæc lacius perfeqvi, 6c fpe6tris vocum inno- xiis la r vatn dvtrahere t entiiim en ? m moraliurn Laby*

rinchurn (ic reteximus, ut cuiqj line rnetu hic ,ver(ari liceat* Anne autem ex alio refpeclulegis, qvid intrin^

fecus in humme accedere polLt alibi trademus.

§* 14*

Sed utinam (aris illa forene indagata ,inqvibtisma- jor eft utilicas, 6c nomina reperiuhtur co ngrua! In moraiitacis explieando terminodefudamus, ateg hoc in­

venro gaudemus, qvafi aliqvid novi eflet indagatum, eum tamen præter nocitiam cermini cujusdam Barbari?

nihii, qvod artis peritusantea nonnoverit?reipfareper- tum fit, Necedltatis autein, qvam fie vocanf, moralis naturam , nemo, qvantum memmimiis,accurate ape- ruit» In morali qvocjj facultate adhue multa latent?

qvæ fi ita comparata fint, ut plené indagari neqveant?

imbecillitas mtelleåus noftri exeufationem merebitur*

Qvæ vero nefeire præftat, qvåm.fcire, ea omni animi conatu in dilciplinas intrudere , animi concurfantis, 6c in fupervacua diftracfi fignum haberetur* Qvemvis tø- tamen in obfeuris libere Philofophari finimus«.

§, 1 U

Sed qvoniam tota vitæ humanæ ratio poteftate, 6c necefli'ate morali conftat, fine qvibus nec ullus adtus lege permiffus, nec ullum officinm legedehitum con- cipi poffic, necqvicqvam fit legitim um, vel illegiti-

n _■■ m um j

Labyrinthi

mum ; ac præ terea, (1 qvid ex aliis rebus in refpe&u ad legem préfentem faftem abufivé morale nuncupetur, id in contemplatione harum qvaiitatum fic denomine- tur: idcirco pretium foret operæ f alterum harum po- tentiæ hberæ laxamentum , alterum ejusdem vinculum penficulatius introfpicere. Nos anteqvam tra&atum hunc aggrediamur, pauca qvædam de morali ex admis- fi comparatione cum lege cognofcendo fubjungemus, deinde qvoq; acluri de morali ante legem, tandemej;, fi Deus annuae, de poteftate , & neceflkate morali,

b r \

C ap . IV ,

Morali indagando ex admiill

comparatione cum Lege.

§. n

\ Torale ex a&us admiffi comparatione cum lege eo-

^ ^gnofeitur, cum a £ u s ab inferiori admifTus, ita fe habere mtelligicur, u t in comparatione cum lege mo- raliter bonus, aut malus dici poflit ex congruentia, vel repugnantia cum lege (vid. tamen infra $.3,) & fi- mul etiam moralis ex habitudine ad legem tanqvam normam, Ita aétus humanus legi congruus, vel repu- gnans, moraiiter bonus, vel malus dicicur, ita ut6c ipfe

mora- 26

Pars I* *7

yfjofalif iif? qvamvisnori omnia moraliter bona,$c ma­

tø, abfolacé moralia nuncopentur.

§. 2*

Præt’r aftn m i Hum liberum vix qvicqvam invenies, qvod prouné morale dicatur, nifiaddas aftum aliqvem indifferencen!, qvi cum lege comparatus, neqj bonus,

necu n.alus inveniatur; fed taricum toleratus.

§. b

Cæterum plurafeeundum legem examinari pofTunt, qvåm qvæ moraiia ex congruenria, vel repugnancia cum lege dicuntur. Non enim om ne, qvod legi con- grm t, vel repugnat, morale e li Sic ætatem qvanqvam legi in refpeftu ad aftu s qvosdam congruam in hoc , vel illo homine , non mfi inepté moralem vocabis:cum alioqvin ætas non legitirpa,pb defkientem cum lege con- gruentiatn, mal itii qvoddam morale foret*

At fine dubio ddiftum ed morale qvid.- unde non apparet ratio cur iftud ex Labyrintho morabum eli- minetur. Si dixeris , illud effe non ens: rurfus qvæ- ritu r, cur ab alus ad moraiiratetn in ipfo Labyrintho referatur? cur delifta paffim ab omnibus edefta mo^

ralia, item aftus morales dicantur?

§♦ 4.

Ergo, qvicunq; aftus liber cum lege comparatus, ei congruit, is & moralis, & morahter bonus eft; ex diverfo malus , qvi legi repugnat.

Qvæftio tamen eft, an omms aftus liber , legi non congruus, legi qvoqjrepugnet ? Cercé, fi aftus ejus, qvi per ignorantiam mfuperabiiem alteri damnum de-

LABYumtm

dit, confidereturjsnecglegi humanos aétum alias m- terdicenti confrarius, neqj congruus ex comparauone fui cum lege inveniecur* Natn fi dixeris , eum legi effe contrarium , dicendum qvocgerit, legem ad iiripoffibr- bilia obligare; fit* congruum $ tantum aberit, utaclus ille vituperio, ut potius laude dignus habeaturv An er­

go dicendum, non omnem aåu m liberum ad legem examinatum, legi congruere , vel repugnare ,cumde- tu r aliqvod medium , qvod nec# legi congruat, necgre- pugnet, fed indifferens fif, qvemadtnodurn inrer album Si nigrum detur intermedium ? Hoc fi concedendum e f t : toperfpicuum erit, rationem delidti non confiftere in m era negatione conformitatis cum lege ,nifi coaformi- tas illa etiam lege ineile debeat,

$* *♦

Qværi qvoqj foler, utrum deli&um in mera p n - vatione bonitatis, feu perfe&ionis, qvam lex reqvirit, confiftat, an fimui in aliqvo pofitho ? Sunt qvi diftin- gvunt inter delic*um in abftra&oAm concreto. Prius aiunt in mera privatione confiftere, pofteriusinpofitix>o; qvomodo eæcum eft aliqvid pojitivi, cæeitas aurem pri- vatio. ' lidem excipiunt delidum ormilionis, qvod ec­

iam in concreto acceptum privacionem efle voluric, iice£

dubrtent, an merum omiffionis delictumdecur, Sum­

ma hue redit, ut omnis deiicli formaleoi rationem ad

$.

6

Nosconcedimus , deft<ftura ntrnqvam effe fine pri­

vatione perfeetionis, qvam lex reqvirit* An au tern ex- privationem referanr.

z 9 iftimemus, omnem malitiam contra legem admiftam folå hac privatiooe ablolvi ? Dicendum pofTet vid'err, fi perfe&io lege inefle debita accipiatur pro illa obfervati- one feu obieqvio qvod legi in omnibus cireumftan- tiis congruat, oppofifarh huic transgreffionemnanfem- per merå contineri privatione* In adtu enim legi re- pugnante non tantum amrnadverti negle&am legis ob^

k r vat ionem-, fed etiarn al'iqyidm re vitiofi circa hane, .vel illam drcumftantiam: fic defiderium alietvae uxoris non pugnare moda cum lege, qvod illud non fit defide­

rium fuse propriæ, fed qvod etiam defiderium fit alie- næ: ejusmodi vero refpe&um legi contrarium etiam aliqvid habere pofttivii proinde malitiam moralem, qva- tenus repugnet legi, non femper merå ablolvi ptivatio- ne perfe£homsr fed plerumc# conjungi cum transgres- fione legis pofui-4, qvæ confiltat in refpeåu objedti,&

aliarum circumftantiarurn reali, puta alius finis, aut modi, qvåmlex, reqvirat, Sednoscontroverfiamhanc feponimus*

$>. 7 *

(1) Ita morale cum ex aåu legis, tumexa&uho- minis eum lege comparato indagavimus* Ex qvibus forte perfpieuum efi, å fob adu logis nihil proprié mo­

rale appellari præter faeufratem-, 6c neceflitatem mora­

lern. Hæc duo adeo funt moralia, ut, data lege, mo- ralia hæc ab bomme live noiente, five volente abeffe ntqveant.

• (2) Qvod ad a&ns humanos, in refpeåu ad ho- minern, tanqvam caufam borum effeftricem, am n et, li

P

# /

/

I

- I r : - tT.

30 LiABYRlNTHI

fi qvis e o sq v o d legi congruunt, vel repugnant, mora­

les velit nominare, faeilé intelliget, illam moralitatem acluum , ex qva illos propterronform itatem , aut di«

fcreparitiiam éum lege morales dici velis, line lege' non poflc condpi, Inde tamen baud feqvirur, nihil in afti- bus lllis bonum,, aut rrlalum citra rcfpedurti legis præ- fentis ex aua confideratione T .& å priori dari*

(9) Omnes enim , qvi norunc, objedum natura prius eftea&u , qvi citca objedum verfatur, etiambo- num morale, qvod legem antecedat, ejusq; objedum lit, agnofcjmic. Håc admifså ientennå,bonurn, 6cma- lum in adibus humanis duplid fpedatur modo; primo, ex ratione conforrmrans, aut diicrepantiæ cum lege;

altero, d tra legem præfentem, qvå boum illud legem antecedit, ita ut legis feqventis objedum fit* Depufte- riori confideratione in parte mox feqvence videbimus«.

(4) Circa priorem confiderationem adhuc nota­

m us: caufam moralem effedricem adus legi congrui, iplam qvo.cg efTe legem , fecus a:u$ adin å leg * difcre- pantis ; cujus caufa qvidem prohipens , ne delidum adm ittatur, lex eft.: nunqvam vero caufa promovens, ut fiat. Nuilum enim peccatum effedus bonæ legis eft, licet nec ullum dine lege fit.

P

LABYRINTHI MORALIS PARS II.

De

Bono Morali ante Legem, PR.OOEMIUM.

Ubi alTeritur dari bonum morale ante Legem.

1.

(1) 'W Tivamus, ne in vita limus m ortui: alitid enim

\ / cft elTe in vita , aliud vivere. Vita hominis v eft bona a&io ? fed mors in pravis contine- tu r a&ibus,

(2) Non ergo Ioqvimur de vita, qva? conftat ani- m æ , & corporis unione r hoc enim fi optimum foret bonum ^ anirnalia bruta, li diurins elTent in vita. din- turnirate felicitatis fuperarent homines præftantifli- mos,

($} Qvod li vitam hominis, vel lucis hujus ufu- ra , vel aéris hauftu, vel voiuptatum fenfu metiri vis:

haud dubié aqvila, qvæ clariori lucé fruitur, vel ele- phas, qvi plus trahit aéris, qvam decem homines, vel bos inopimis pafcuis, vel plfcis, qvem potus non deficit, præftantiorem vitam, qvam homo, pauper&

juftusdeget.

(4) Vi-

LA'BY'RINTHX

(4) Vita noftra funt animi decora: in confiliis fa&iscg pulchmudo, conftanna „& ordo, ne qvid inde- core, turpiter, effæminatéve fiat; fed ut redié lenti- amus, rede faciamus, prava dennj fic fugiamus, uclpon- tc ne turpem qvidem eogitationem admittamus arumo«

(5) Ex hac d id o ru m , fa&orum, & cogitano- num ordine, ae pulchritudme conflatur vita humana*

Hue autem ipfum elt honeftum , de qvo ardua move- turqvceftio, an illad ante legem fir: feu qvod eodera recidit, ii lex noa eftet „ an mhilo fecius aliqvid hone- Hum foret ?

§. 2«.

Rationes dubitandi funt (1) qvod honeftas nihil aliud fit, qvåm congruentia qvædam eum lege (2) qvod adiones omnes , femota lege, indifferentes fa­

rent. Qvod Deus hominem airrer creare potuiffer, (4) Qvod nonnulli ex veteribus Philofophis negårunt, dari aliqvod høneftum natura cirra legem : hane qvoq$ fen- ten tiarn å Chrilliani nominis qvibusdam Philofophis approbari. (5) Qvod omne ens morale å lege lit*

§. 3-

(1) Dolendum autem eft. qvod pueri, & agnco- læ fine arte n o ru n t, idinterdum ubfeurum videri ar­

tis pentis, non qvibushbet* fed lis, qvi altorum du- dores efle volunt, fcientiÆcp moralis ampla patefaciunt at ria*

(2) Imperitum fi roges hominem , cur Deus hcmicidium^ 5c prava faerne? 3 mterdixerit ? ille haud dubie refpondebit; qvw mala jiat, Rurfus fi qvæfieris ,

• 9 VJ cur

3 2

Paks Ift

cur Dei cuJtum, 6c honorem parenfum præceperit ? is reg eret; qvia bona fint. Ex hacipfa refponfione, etiam- fi velis eam efle nugatoriam , apparet, ab iis credibo- num, & malum morale dari ante legem.

(3) R edé autem fic fentiri, & nos ftatuimus.

Adus enim rem objedam non facit fed fupponit. Pa­

ri modo præceptum rem , qvam fupponit ut anteceden- tem , non efficit: unde feqvitur, ut bonum m orale, cum propter honeftatem, qvam in fe håbet, præcipia- tur, legem antecedat*

4 .

Anteqvam ulterius progrediamur, dabimus boni moralis legem antecedentis qvalemcunqj conceptum , ac definitionem. Nos illudappellamus adum liberum, congruentem hominis fini, propter qvem fe å Deo fa­

dum ex naturæ lumine pofiit intelligere. Hane con- formitatem feqvitur congruentia cum natura racio- nali*

His præmiffis, intrepidé ftatuimus , bonum mora­5- le non fieri bonum ex eo, qvod fub præceptionem le­

gis cadat, fed efte qvoeg bonum ante legem* Qvpd- enim bonum fine legis refpedu, ac mentione definiri poteft, illud non efl bonum ex fola legis præceptione*

$ . 6^*

Non fane injuria Vir qvidam celeberrimus repre- hendit eos, qvi malum morale, v. g. furtum &c. ex le­

gis refpedu definiunt, rede monens, legis mentio- nem in definitione redundare* Idem ergo judicium e-

E fto

r| 4 LABYRINTHI

fto de bono morati. Qvis autem d ixerit, etiamfi non daretur lex,, qvæ tamenabefle ncqvit, nihii dari, qv od fini hominis, 5cfic qvocp naturæ rationalt conveniret.

A t hoc conveniens, ipfum eft m orak illud bonum, de qvo hic agimus.

§• 7 -

Fingamus erg o , hominem å Deo creatum propter finetn aliqvem ( nam fine fine creare hominem, eft råbil age-

re) eundem vero, nulla å Deo lege, ad finem illum obkr- vandum aftringi: an inde feqveretur, hominem non poffe obfervare fcopum fibipræfixum? 5c, fi obfer- varet, obfervationem illam non e£e bonam in ge­

nere m orum ? Imo vero bona foret, 5t in. genere mø­

rum , 5c in genere naturæ.

§. 8v

Licet autem Dei fandfitas non admittat , ut in

inferiori agents libero, (qvod fcopum fibi præfixum pos- fit cognofcere) obligationem ad fcopum fejungatå fco- pi defignatione, maximé,cum homo fcopum iilum fe- q v i, 5c ab eodem recedere poffit: illå tarnen connexi- one nos ita non oportet decipi, ut nihii bonum,nifiex lege antecedente ftatuamus. Notabiliter diximus,.

in agents libero: nam bruta animantia etiam propter fi­

nem aliqvemin fuis a<5tibus funt fadfa; eum autem finem iilum in refpedfy ad Creatorem cognofcere neqveant, nec agentia fint libera;. ad fcopum iilum non obhgan- tur.

§■ %

Sit ergo, fi velis, bonum morale ex duplici refpe-

< . r dlll

Pars fl.

<ftu (O ab obfervatione legis. (2) ,2b obfervatione fcø*

pi libero agenti å Deo præftituti. Håc qvanqvam ad- roiffa diftin&iøne, prior qvidem boni ratio non eft

fme

lege. Alteram autem legis refpeåus non ingreditur, eum ea fine legis mentione inteiligatur.

§, 10.

Hine feqvitur, uc a<ftus qvidam hum anus, in qvo finis hominis per fe fpe<ftetur, bonus fit, etiam fine re- fpe&u ad legem antecedentem. Qvæ cumitafint,omni- no fic loqvi licebit, ut dicamus, dari bonum morale an-

te legem. ! ^ *

§. 11. ^ : *f*

A&us illeinfehoneftus,qvi lege præcipitur,legem an- tecedit,nontanturnutachis,fedut aftus bonus; ancecedit,

inqvam,legem, fi non tempore, attamen natura. Qvis enim ex folertiori hominunTcætu,inprirnæPbilofophiæ rudimentis adeo hofpes erit, qvin no verit, objeaum natura prius efte a<ftu , qvi circa objeclum verfe tur?

Jam vero legis præceptum eft a å u s , qvi verfatur circa bonum in fine hominis per fe obfervandum: unde per- fpieuum eft, bonum illud natura prins efte lege, qvæ il lud præcipiat.

3 f

MEMBR.UM I.

In qvo continetur prima afferti noftri ratio.

Q I

§. i.

yæ diximus, (qvanqvam per faturam å nobis con-

E 2 ge-

L

*!!

gefta,) ad decifionem propofitæ qvæftionis fufficere poflent iis , qvi nudam veritatemcitra ambages cogno- fcere cupiuntv Sed eum qvæftionem maximi momeii- ti, tam levi brachio tradare * indecorum videretur:

imitabimur Ariftotelem ,. qvem perfæpe videmns rudi adumbrare qvafi peniciiIo,qvæ diligentius mox difcus- furus fit, licet ex ante didis multa repetat,

Diximus, dari bonum morale ante legem. Sit au-

temaflertinofiriratioprima, qvod adus agentis liberi, pro fine hømini ex fe propofitus, qvi moral'iter bonus eft, legis objedum fir, Qvod fi talis cdus legis obje­

dum eftr qvod nemo, nifi ignorans, qvid fin is , qvid bonum fit,, negaverit ; necefle erit, ut adus ille etiam legem antecedat* Objedum enim natura prius effeadu, res ipfa loqvitur, Certé fonus adum audiendi anrece- dit, & fonus efi, five audiatur , fi ve minus. Pari mo­

do color,efl color, five adu cadat in vifum,. five non, An dicendum, im ciba non efle faporem , nifi accedat guftus? item in eo, qvi ametur, mhil dari amabile ,, nifi accedat amor ? Qyemadmodum ergo res memo*

raræ naturam fuam non amitterent, licet nullus adus.

fentiendi circa eas accederet: ita & adus. qvidam boni forent, licet lex cos non præciperet..

§. 3.

{1) Dicat aliqvis, negariqvidem non pofle, dari' bonum ante legem * videlicet qvod in fine bominispo- fitum fit; fed illud nonefie morale. Nos de vore non multum contendimus :fatis enim nobis eit, darf aliqvod bo-

t f

P^aks

IL

bonum, qvod lex propterea præcipiat, qvod bonum fic* (2) Dixeris, adulterium fugere, non occidere, Deum colere, ac diligere, efie qvidem objeclum legis,

& fic lege prius, inde tamen non f e q v i u t bonum fit ante legem *, fed ex eo, qvod in præceptum cadat. O tenebræ! Nonne Deus fummum bonum eft ? Qvid au- tem bonum foret, fi fummum iliud Bonum amare, bo- num non efiet? DiledHo ergo- Dei præcrpitury qvia bo- na eft ,* non qvia ex præcepto bona fit,.

(3) Ergo,,cum dik <ftio Dei, qvantum ex Iumine naturæ cognofcere pofiumus, fit finis, propter qvem Deus hominem creavit, nemo finem hunc bonum efie negaverit, nifi vel nuntium rermferit pietariyvel ipfein-

telligendo fecerit, ut mrnus intelligeret, vel etiam per- vicax fui fenlus a fententia dimoveri nolit, verens, ne qyid infra dignitatemfuam admictat,, fi opmionem fe­

mel arreptam mutet.

(4)

Qvod ad contentionem de voce røørø&attinet:’

fi honeftis il lis a<ftibus, qvi legem antecedunc',, nornen iliud negan dum eft, nem fatis erit perfpicuum, cur ipfa Ilex dici moralis polfit. Aufim afiirmare, fi hoc obje- åum legis nuncupari morale neqveat, nec legem refté dici moralem*, cum propterea nornen hoc legi adjicia- tur, qvod1 circa morales verfetur adtus, An autem di­

ces,. fine lege nullos fore mores , nullos acftus huma­

nos, å qvibus tamen. mores abefieneqveunt? Qvæ men­

tis deliria ?

■CO Hue accedic,, qvod accuratiores Philofophi

bo>

L

foonum morale definiunt id, qvod rationali natura?, qva iiberé operatur, convenit, Addunt, id ab honefto non difterre, at dici å moribus morale: ex qva defcriptio- ne manifeftum eft,tale bonum, qvod nondemum ex le­

ge fiat bonum, fed qvod legem antecedat* ab iis intel-

ijgi*

38

MEMBR. II.

Ubi de altera aflerti rati- one.

§. I.

A Itera aflerti noftri ratio eft, qvod etiam malum mo-

■^rale, feu turpe anre legem datur. Fingamusenim, per impoflibile, (kut foqvi amant Philofophi, non dari legem; an autem ita nihil foret turpe ? Sané citra le­

gem nullum qvidem eft delirium proprié fiedicfum: at inde non effieitur, ut, fublata lege , nihil qvoq; turpe foret, Qvid enim obftaret, qvin, fiiex non efler, ni- hilo fecius aliqvid naturali rationi difconveniret? Hoc autem difconveniens, ipfura malum eft morale, ac turpe,

§. 2,

(i) Dixeris, fi lex non eflet, non fore adulteria, tion furta. Sed cur non addis, nee fore homici- dia, nec parricidia, nort verbera, nec rixas na­

tur« human« difconvenientes? Sed hæc forte propte-

rea

reaomittuntur, qvod error ille nimis crafTus videre­

tur. Qvid qvod eciam adulterium,. & fortorn in ftatu legis ceffantis daretur /

(2) Non obftat qvod nonnulli ajunt, maximé

qvi fe plus videre putant, qvåmalios, fine lege nihil effe tuum , nihil meum* Meum enim non tantum efty qvod ex legis voluntate meumeft, fed etiam, ft lex céHå­

ret , qvod ob aåum naturæ convenientem,ex qvodo*- minium mihi tribuo, mihi noneripi, naturæ convenfo

' §. h

( 0 Qvod ft umbra qvædam dominii in bruti&

occurrit animantibus, qvæ nullå proprié ftc di6fca re~

guntur lege: qvidni multo magis apud bomines in ftato å lege abdufto dominium daretur? Formicæ acervos, eolumbæ n i d o s & alia antmalia fætus fuos, latibula,, efcam, ac cætera, qvæ fibi vendkant, ab aliis contre-

< 5 tari nolunt. An ergo homo in Ha tn legis ceJfanris ex.

convenientia cum ratione nihil foum haberet? Sané occupatio , qvæ dominii eft mater, etiam in iftoe ad- mittenda foret ftatu. Illa au cesn occupatio, cum eiad- jnn&us fttanimus, cæteros ab ufurei arcendi, non po­

te ft e(Te fine dominio, qvod ipfum , lege qvanqvam ta- cente, non alker in genere morum, ac in genere natu­

ræ definiretur. Dominium enim in ftatu abducio, eft potentia Hbera alios.arcendi å libero ufo rei^qvam qvis.

fibi eonvenienter vendicac.

(2) Idem illud dominhim fit Iegitimuin ,firmiFntr robur ei éx lege fuperadditur, Licet enim dominium^

^vod-ante legem lang vidum videtur, ex lege valen ti ns-’

fit*

L

fit> acfirmius,utpoté facultateau&um legitima, 5c roe*

tu pænæ propofito, adverfus hommura injuriam mu*

nitum : tamen & antea fuo modo erat dominium; fi non iusex lege, attamen facultas qvædam, qvam alte- ri impedire, difconveniens erat hominis fini, ac proinde

qvoqj å natura rationaii difcrepans : qvomodo nec cor- pus langvidum, propter langvorem, rationem corporis amittit.

(3) Sané,cui aliqvid accedere poteft, qvanqvam debiii, ac langvido, illud ante acceflionem iilam efle,

necefle eft. Dominio vero puré morali, (licut illud jam diftin&ionis gratia, ob defeftum vocis, appella-

mus,) accedere poteft robur ex lege, imo etiam acce- dit. Ergo fi dominium ante legem poflit intelligi qvidni etiam furtum, feu fadlum a fine hominis aber­

rans, qvo alterius inviti dominium contra naturam im- peditur. Jung. Proæm. $.

(1) Dixeris, in ftatu legis ceflantis, nihil ratio­

naii naturæ fore conveniens, vel difconveniens,proinde nec fore furtum. Nosidambabus damus manibus:, fi rationem afferas hane : qvod homo in ftatu tali exi- ftere non poflit. Repugnat enim, non dari legem na­

turæ, & nihilominus dari hominem , qvi lege nonobli- getur. Sublatå lege, hominem non dari necefle eft: non qvod lex de eflentia hominis fit; fed qvod Dei Sati&itas, &Sapientia non admiferit, ut hominem, qvi finem fuum cognofcere, item ad illum tendere, & ab eodem aberrare poflet, fine lege relinqverec.

0 0 Sed 4a

♦ ♦

Pars IL

(2) Sédnosnon qværimus, an aliqvid naturæ rationali conveniens foret, fi homo non daretur: ve­

rum (i daretur, & lex nihilominus cedaret, an rationa­

lis natura nibil, qvod(ibi conveniens, vel disconve- niens foret, podet admittere?

(;) Simili qvodam rem illuftremus: Naturaliter homo fine aere vivere neqvit: daroautem, eum fine aéris ufu pode vivere: nonne de ratione vitae ipfius. &

ficqvæftio moveri podet? Multa , per impoffibile,fin- genda funt in obfcuris, fi veritas aliter fub aperta repo- ni luce non poflit* Fingamus itacj per impoffibile,h.o-

minem fine lege vivere:. num dicendum erit, illum et- iam propterea fore fine judicio, naturæhumanæ conve- niente? Hoc fi affirmaveris, fimul dabis, hominem talem non ede hominem. Qvalis enim foret homo, fi omni de fine fuo judicio careret? Hoc enim animal in terminis naturæ fuæ pejus foret bruto. Sin autem ne- gaveris, habemus fere, qvod volumus* Id enim haL bemus, qvod judicium dari co,ncedis, & tale, qvod

homini congruat. Hoc ergo concedo, fimul dabis, ho«

minem 5c in eo ftatu judicåre pode de iis, qvæ ad fi- nem ipfius fpeåent v & qv# fcopo huic repugnent, ,

(4) ' Clarum autem ed , fi judicium illud homini ex allata ratione

, eihumanitatem ipfam adimi,

Q v i d e n i m

moraliter homo eft, nid animal, qvod fi­

nom , propter qvém .fadfus fit, dudtu rationis cogno-

f c e r e , 6c a d lu s

fuoS liberos podit

finem illum diri- gere At,, fi homo judicio hoc neceflarib ob„ftatum le-

- F gis

4 f