• Ingen resultater fundet

Digitaliseret af | Digitised by

N/A
N/A
Info
Hent
Protected

Academic year: 2022

Del "Digitaliseret af | Digitised by"

Copied!
101
0
0

Indlæser.... (se fuldtekst nu)

Hele teksten

(1)

Digitaliseret af | Digitised by

Forfatter(e) | Author(s): Paludan-Müller, Caspar Peter.; C. Paludan- Müller.

Titel | Title: Herredagene i Odense 1526 og 1527 : et

Bidrag til en kritisk Behandling af den danske Reformationshistorie

Udgivet år og sted | Publication time and place: Kjøbenhavn : trykt i Bianco Lunos Bogtrykkeri, Fysiske størrelse | Physical extent: 1857 91 s.

DK

Materialet er fri af ophavsret. Du kan kopiere, ændre, distribuere eller fremføre værket, også til kommercielle formål, uden at bede om tilladelse.

Husk altid at kreditere ophavsmanden.

UK

The work is free of copyright. You can copy, change, distribute or present the

work, even for commercial purposes, without asking for permission. Always

remember to credit the author.

(2)

C. PALUDAN-MOLLER

H E R R E D A G E N E I O D E N S E 1 5 2 6 O G 1 5 2 7

18 5 7

røwwHE

I C T . s V Æ ' - I f f

: • H h

' :

H i s

^ '-'ti •! .Ih, T, mtf A ( i'jyS »

• ' S i " # 5 |: .i7-

*4* s- >

- "

' \ ;: - 4 y

s wmm

® p p . ' .1

w é ? r < C -

§ v

.?* SU

U%: :¥a,f *

I H

I ® « * '

i' p / / _ * * , » .

»Ts <n\' -

i . * r 9 F # : ; 4 * V f f t t * / ' *'•- * ÉÉfAv U / ;

* £ - i r | w M / h i

* * & • > v - * " K f c K • l i • & r i 4 ! i

»iEi# ••

1t m&k>* mmi É

W . v •„.; bfyt* £ & & t O -i V v . , V4. ^ J | ! K f

tA"'^ §$f'l^® >-Cpi:4'ti!

f K k t ø * > J ?J i • f e i f V f Z J - V - > ':J f * g ; 11 8 & • $ . Æ

v. É :-vi • • I

* Tf M(

B

(3)

3 ¥z - 2 i 7r - ^ °

DET KONGELIGE BIBLIOTEK DA 1.-2.S 34 II 4°

1 1 3 4 2 4 0 1 1 4 5 9

/

(4)

; > • !r.'

(5)

^,LVS' fj I ' , i" . V / S O

1

m&mm • n mKM » k

•HHS

i

I B

§ 1

• I

'

(6)

HERREDAGENE I ODEISE

1526 OG 1521

Et Bidrag" til en kritisk Behandling af den danske Reformationshistorie.

A f

Dr. C. Paludan-Muller.

( S æ r s k i l t a f t r y k t a f d e t K o n g e l i g e D a n s k e V i d e n s k a b e r n e s S e l s k a b s S k r i f t e r , 5 t e R æ k k e , h i s t o r i s k o g p h i l . A f d e l i n g , 2 d e t B i n d . )

Kjobenhavn.

T r y k t i B i a n c o L u n o s B o g t r y k k e r i

ved F. S. Muhle.

1 8 5 7 .

(7)
(8)

Forste Afdeling*.

J J e n d a n s k e R e f o r m a t i o n s h i s t o r i e h a r i d e t r e A a r h u n d r e d e r e f t e r d e n e v a n g e l i s k e L æ r e s I n d f o r e l s e h e r i L a n d e t u d v i k l e t s i g p a a G r u n d l a g e t a f d e t d a s e i r e n d e P a r t i e s F o r t æ l ­ l i n g e r o g D o m m e . U d e n g j e n n e m g r i b e n d e K r i t i k h a r d e n y n g r e H i s t o r i k e r i d e t H e l e o p t a g e t d e n æ l d r e s F r e m s t i l l i n g , m a a s k e e f o r o g e t d e n m e d e n k e l t e S t y k k e r a f e t n y t S t o f , m o d i f i c e r e t e t e l l e r a n d e t P u n k t , m e n d o g v æ s e n t l i g g j e n g i v e t d e n i d e s a m m e O m r i d s o g d e n s a m m e B e l y s n i n g s o m F o r g æ n g e r e n . D e t v a r M u n t e r , d e r i s i n e t o k i r k e h i s t o r i s k e H o v e d v æ r k e r f u l d s t æ n d i g s t s a m l e d e d e n n e æ l d r e O p f a t n i n g i d e f o r s l e T i a a r a f d e t t e A a r - h u n d r e d e , o g v e d R e f o r r n a t i o n s f e s t e n i 1 8 3 6 g j a l d t d e n s o m f a s t o g a f g j o r t , s a a a t d e n b a a d e i o f f i c i e l l e o g p r i v a t e S k r i f t e r f r e m s t i l l e d e s f o r d e t d a n s k e F o l k s o m d e n t i l s t r æ k ­ k e l i g p r o v e d e S a n d h e d t i l O p l y s n i n g o m e n a f d e m i n d e v æ r d i g s t e F o r v a n d l i n g e r , d e t s L i v h a r g j e n n e m g a a e t .

M e n n e t o p d e n n e F e s t f o r a n l e d i g e d e s t r a x e l l e r s e n e r e S t u d i e r o g A r b e i d e r , d e r g i k b e t y d e l i g t u d o v e r d e t h i d t i l A n t a g n e o g i a l S t i l h e d f o r b e r e d t e d e t t e s O p l o s n i n g . V e l h a r d e n h e l e R e f o r m a t i o n s h i s t o r i e , d e n s i n d r e S a m m e n h æ n g i d e t H e l e , e l l e r d e n s F o r h o l d t i l d e n s t o r e K a m p i U d l a n d e t , i k k e v æ r e t G j e n s t a n d f o r n o g e n n y k r i t i s k B e h a n d l i n g ; m e n f l e r e a f v o r e H i s t o r i k e r e h a v e l e v e r e t B i d r a g o g M o n o g r a p h i e r , h v o r e n h e e l D e e l n y t S t o f e r d r a g e t f r e m f o r L y s e t o g e n f r i e r e h i s t o r i s k A a n d h a r g j o r t s i g g j æ l d e n d e i D o m o v e r o g S k i l d r i n g a f e n k e l t e b e t y d e l i g e P e r s o n l i g h e d e r , v i g t i g e B e g i v e n h e d e r , M a g t ­ h a v e r n e s H o l d n i n g o g F o r e t a g e n d e r . D e t e r i s æ r B i s k o p E n g e l s t o f t s o g a f d o d e R e g i s t r a t o r K n u d s e n s A r b e i d e r o g M e d d e l e l s e r , h v o r o m d e t t e g j æ l d e r ; o g t i l d i s s e s l u t t e s i g e n k e l t e U n d e r s o g e l s e r a f A n d r e , s a a a t a l l e r e d e s a a m e g e t e r v u n d e t , a t o r n N o g e n v i l d e f o r s o g e e n F r e m s t i l l i n g a f d e t t e P a r t i a f v o r t F æ d r e l a n d s H i s t o r i e , m a a t t e d e n a l l e r e d e n u k o m m e t i l a t s e e h e e l t a n d e r l e d e s u d e n d d e , d e r f r e m k o m v e d d e n s i d s t e R e f o r m a t i o n s f e s t . J o a c h i m R o n n o w o g P e d e r P a l l a d i u s , H a n s T a u s e n o g P o v e l E l i e s e n , L i t e r a t u r e n , n a v n l i g P o l e m i k e n i m e l l e m d e t G a m l e s o g d e t N y e s F o r k æ m p e r e , H e r r e d a g e n e i K j o b e n h a v n 1 5 3 0

1 *

(9)

4

o g 1 5 3 3 , s t a a e n u i e t a n d e t L y s e n d p a a Miinters T i d , o g t i l a d s k i l l i g e a n d r e P u n k t e r s r i g t i g e B e d o m m e l s e e r e s a a m a n g e B i d r a g f r e m k o m n e , a t I n g e n l æ n g e r k a n b e r o l i g e s i g v e d d e n æ l d r e F r e m s t i l l i n g .

D e n Y e i , v o r e H i s t o r i k e r e s a a l e d e s e r e k o m n e i n d p a a , e r v i s t n o k d e n r i g t i g e , i k k e a l e n e f o r d i e n e n k e l t M a n d v a n s k e l i g t v i l d e h a v e k u n n e t f r e m d r a g e o g o v e r v æ l d e d e t h e l e n y e S t o f , h v o r a f a l l e r e d e d e n m i n d r e D e e l , s o m i n d t i l n u e r o f f e n t l i g g j o r t o g b e a r b e i d e t , h a r p a a n o g l e v i g t i g e P u n k t e r s p r æ n g t d e g a m l e F o r e s t i l l i n g e r ; m e n f o r n e m ­ m e l i g f o r d i d e n T a n k e n s F r i h e d f o r d e t O v e r l e v e r e d e s h æ m m e n d e B a a n d , d e r o g s a a p a a d e n h i s t o r i s k e V i d e n s k a b s O m r a a d e e r F r u g t e n a f d e s e n e r e A a r s G j æ r i n g e r , m a a h a v e T i d t i l a t g j e n n e m t r æ n g e d e æ l d r e S k i l d r i n g e r s b a a d e S t o f o g F o r m p a a a l l e P u n k t e r , h v i s d e t s k a l b l i v e m u l i g t a t r y d d e P l a d s e n f u l d s t æ n d i g t o g o p f o r e e n N y b y g n i n g a f g a m l e o g n y e M a t e r i a l i e r . H e r i l i g g e r d a O p f o r d r i n g e n t i l a t g a a e v i d e r e f r e m a d s a m m e V e i h e l ­ l e r e e n d a t g i v e e n n y s a m l e t F r e m s t i l l i n g , d e r e n d n u i k k e e r t i l s t r æ k k e l i g f o r b e r e d t o g d e r f o r n e p p e k u n d e b l i v e A n d e t e l l e r M e r e e n d e t i v i d e n s k a b e l i g H e n s e e n d e u m o d e n t F o r s o g .

D e r e r n e p p e n o g e t a n d e t H o v e d p u n k t i d e n d a n s k e R e f o r m a t i o n s h i s t o r i e , s o m s t æ r k e r e o p f o r d r e r t i l e n m o n o g r a p h i s k B e h a n d l i n g e n d O d e n s e H e r r e d a g a f 1 5 2 7 . D e n h i d t i l g j æ l d e n d e F r e m s t i l l i n g a f R e f o r m a t i o n e n s G a n g b e t i n g e s a f d e t , v o r e H i s t o r i e s k r i v e r e f r a H v i t f e l d t i l M u n t e r h a v e s a g t o s o m d e n n e H e r r e d a g . E f t e r d e r e s F r e m s t i l l i n g v a r d e t e g e n t l i g d a o g d e r a t R e f o r m a t i o n e n s S e i e r a f g j o r d e s ; m e n f o r E n h v e r , d e r a l v o r l i g t s o g e r G r u n d o g S a m m e n h æ n g i B e g i v e n h e d e r n e s U d v i k l i n g , b l i v e r d e r d a o g s a a n o g e t G a a d e f u l d t i d e f o l g e n d e A a r s H i s t o r i e . H v o r l e d e s k u n d e K a m p e n v a r e i n i A a r e f t e r O d e n s e H e r r e d a g , n a a r d e E v a n g e l i s k e a l l e r e d e d e n g a n g v a r e b l e v n e l i g e b e r e t t i g e d e m e d d e n b e s t a a e n d e K i r k e s T i l h æ n g e r e , n a a r d e n n e s P r æ l a t e r d a h a v d e m a a t t e t u n d e r k a s t e s i g e n e v a n g e l i s k s i n d e t v e r d s l i g R e g e r i n g , o g n a a r K l o s t e r l o f t e r n e s s a a v e l s o m C o e l i b a t e t s f o r ­ p l i g t e n d e K r a f t s t r a x v e d I n d g a n g e n t i l B e v æ g e l s e n b l e v b r u d t o g d e r m e d K i r k e n s D i s c i p l i n o v e r d e n h e l e l a v e r e G e i s t l i g h e d t i l i n t e t g j o r t ? O g n a a r m a n i k k e h e f t e r B l i k k e t p a a K i r ­ k e n s S t i l l i n g i O i e b l i k k e t a l e n e , m e n s o g e r a t o m f a t t e h e l e S i t u a t i o n e n i o g u d e n f o r L a n d e t , b l i v e r d e t u b e g r i b e l i g t , h v o r l e d e s K o n g F r e d e r i k v a r b l e v e n i s t a n d t i l a l l e r e d e i d e t f o r s t e A a r e f t e r a t R e f o r m b e v æ g e l s e n e g e n t l i g v a r b e g y n d t i V i b o r g , a t a f p r æ s s e K i r k e n s O v e r h o v e d e r s a a d a n n e I n d r o m m e l s e r , e l l e r h v a d d e r k a n h a v e b e v æ g e t d i s s e , d e r f a a A a r t i d l i g e r e h a v d e j a g e t e n a n d e n K o n g e i L a n d f l y g t i g h e d o g e n d n u i a d s k i l l i g e A a r havde Fleertallet i Rigsraadet paa d e r e s S i d e , til i Tavshed o g uden Modstand a t lade det s k e e , d e r v a r e e n s b e t y d e n d e m e d e n D o d s d o m o v e r d e n K i r k e , d e t j e n t e , o g o v e r d e r e s e g e n S t i l l i n g s o m R i g e t s f o r s t e S t o r m æ n d .

H e r t i l k o m m e r , a t D o m m e n o v e r P r æ l a t e r n e s A d f æ r d i R e f o r m a t i o n s k a m p e n v æ s e n t l i g b e s t e m m e s a f e n r i g t i g F o r e s t i l l i n g o m O d e n s e H e r r e d a g . D e t s a a o f t e o p s t i l l e d e

(10)

5

B i l l e d e a f h o v e d - o g h j e r t e l ø s e F o r m æ n d f o r e n a l l e r e d e r e t l i g , m e d d e r e s e g e t S a m y k k e , d o d s d o m t S a g , h v i l k e d e s u a g t e t e n d n u i m a n g e A a r v e d a l l e h a a n d e D r i l l e r i e r i m o d d e n i d e t m i n d s t e s o m l i g e b e r e t t i g e t a n e r k j e n d t e n y e S a n d h e d s T a l s m æ n d k u n v i s e d e r e s v a n ­ m æ g t i g e O n d s k a b , v i l f i n d e s b e t y d e l i g t c a r r i k e r e t , n a a r m a n g j e n n e m e n P r o v e l s e a f d e t , d e r a l l e r e d e t i d l i g t f o r a n i d e n d a n s k e R e f o r m a t i o n s k a l v æ r e v e d t a g e t s o m L a n d s L o v , k o m m e r t i l d e n E r k j e n d e l s e , a t O d e n s e H e r r e d a g i k k e f o r a n d r e d e d e t i d e n d a n s k e N a t i o ­ n a l k i r k e i n d t i l d a g j æ l d e n d e R e t s f o r h o l d s a a l e d e s , s o m v o r e H i s t o r i e s k r i v e r e a n t a g e . — T i l e n r i g t i g F o r s t a a e l s e a f D a n m a r k s R e f o r m a t i o n s h i s t o r i e e r e n r i g t i g F o r e s t i l l i n g o m O d e n s e H e r r e d a g , e l l e r , s o m d e t F o l g e n d e s k a l v i s e , O d e n s e H e r r e d a g e , v i g t i g e r e e n d n o g e t a n d e t e n k e l t P u n k t .

H e r r e d a g e n a f 1 5 2 7 e r s i d s t o g f u l d s t æ n d i g s t s k i l d r e t a f Munter. V e d h a n s F r e m ­ s t i l l i n g s t a a e r d e n n e S a g e n d n u b a a d e h o s L æ g o g L æ r d1) . F o r a t f a a e P l a d s e n t i l e n n y F r e m s t i l l i n g r y d d e t , e r d e l n o d v e n d i g t f o r s t a t p r o v e d e n n e F o r f a t t e r s F r e m s t i l l i n g . Munter s t i l l e r h e l e S a g e n s a a l e d e s , s o m o m Religionsspdrgsmaalet h a v d e v æ r e t Hovedgjenstanden for H e r r e d a g e n s F o r h a n d l i n g e r . Han l a d e r K o n g Frederik den Forste f o r a n l e d i g e d e n n e F o r s a m l i n g o g a a b n e d e n i O d e n s e d e n 1 s t e A u g u s t 1 5 2 7 , h v o r K o n g e n s e l v s k a l v æ r e o p t r a a d t s o m d e n n y e L æ r e s T a l s m a n d i e n v e l s a t l a t i n s k T a l e , h v i s v æ s e n t l i g e I n d h o l d M u n t e r g j e n g i v e r i U d t o g - ) . D e r p a a l a d e r h a n P r æ l a t e r n e i d e r e s F o r ­ l e g e n h e d l i g e o v e r f o r K o n g e n s o m d e n , d e r v a r g a a e t o f f e n t l i g o v e r t i l L u t h e r s P a r t i , s o g e a t v i n d e F l e e r h e d e n i R i g s r a a d e t v e d a t g j e n d r i v e o g a f v i s e d e F o r d r i n g e r , n o g l e a f A d e l e n h a v d e s t i l l e t t i l d e i n , — e n F r e m g a n g s m a a d e , d e r i k k e u d e n G r u n d d o m m e s s o m f o r k e e r t , o g s o m d e n , d e r m a a t t e b l i v e u d e n a l I n d f l y d e l s e p a a d e E v a n g e l i s k s i n d e d e o g p a a F o l k e t . „ M e d d e t t e F o r s v a r f o r d e r e s R e t t i g h e d e r " , v e d b l i v e r F o r f a t t e r e n , „ f o r b a n d t

„ P r æ l a t e r n e o g s a a K l a g e r o v e r I n d g r e b i s a m m e . A l l e r e d e t i l f o r n h a v d e d e b e s v æ r e t s i g

„ o v e r , a t e f t e r d e n n y e L æ r e s I n d f o r e l s e i L a n d e t v a r d e n j y d s k e A l m u e d e m u l y d i g e r e , , e n d d e n h a v d e v æ r e t i h u n d r e d e A a r , i H e n s e e n d e t i l T i e n d e n s o g a n d r e A f g i f t e r s

„ I d e i s e . D e h a v d e f r e m d e l e s f o r t A n k e s a a v e l o v e r M i s h a n d l i n g e r , s o m M u n k e n e m a a t t e

„ u d s t a a e , n a a r d e g i k o m k r i n g f o r a t b e l l e , s o m o g s a a o v e r a l t o v e r K j æ t t e r i e t s F r e m g a n g .

„ M e n K o n g e n h a v d e b e h a n d l e t d e n n e S a g p a a e n m e g e t l i d e t t i l f r e d s s t i l l e n d e M a a d e ; t h i d a

„ o g s a a d e n j y d s k e A l m u e s K l a g e r v a r e i n d k o m n e , h a v d e h a n l i l k j e n d e g i v e t R i g s r a a d e t , a t

„ d e r p a a e n d n u i n t e t S v a r k u n d e g i v e s . E i h e l l e r v i l d e h a n t v i n g e N o g e n s S a m v i t t i g h e d ,

' ) B i s k o p E n g e l s t o f t h a r i 3 d i e B i n d a f R e a l - E n c y c l o p å d i e f u r P r o t e s t a n t i s c h e T h e o l o g i e u n d K i r c h e , S . 5 8 0 - 6 1 2 , g i v e t e n A r t i k e l o m D a n m a r k s K i r k e h i s t o r i e . D e f a a L i n i e r , l i e r f i n d e s S . 6 0 3 o m H e r r e ­ d a g e n 1 5 2 7 , c r e u d e n S a m m e n l i g n i n g d e t R i g t i g s t e o g B e d s t e , d e r h i d t i l e r s a g t o m d e n ; m e n d e k u n n e s e l v f ø l g e l i g i k k e u d t o m m e S a g e n .

- ) M u n t e r , d e n d a n s k e R e f o r m a t i o n s h i s t o r i e , 1 s t e D . K b h v n . 1 8 0 2 , S . 4 9 4 , 4 9 7 fF. — F . M u n t e r , K i r c h e n - g e s c h i c h t e v o n D a n e m a r k u n d N o r w e g e n , 3 t e r T h . S . 1 9 8 - 2 1 6 .

(11)

\

6

„ o g h a v d e m e d H e n s y n d e r t i l e r k l æ r e t , a t h a n i k k e k u n d e f o r m e n e N o g e n a t t r o e , h v a d

„ h a m s e l v t y k t e s , m e n d e r i m o d l o v e t a t l a d e d e m s t r a f f e , s o m o v e r f a l d t T i g g e r m u n k e n e .

„ I A n l e d n i n g a f d e n n e R e s o l u t i o n f o r e s t i l l e d e R i g s r a a d e t , a t U r o l i g h e d e r n e i N o r r e j y l l a n d

„ l e t k u n d e b r y d e u d t i l a a b e n b a r K r i g , o g r a a d e d e d e r f o r a t g j o r e e n e n d e l i g B e s l u t n i n g

„ d e r o m p a a s a m m e H e r r e d a g , o g s t r a x l a d e a f f a t t e e n o f f e n t l i g B e k j e n d t g j o r e l s e : „ „ a t

„ „ B o n d e r o g m e n i g e A l m u e s k u l d e g i v e d e r e s B i s p e r o g S o g n e p r æ s t e r d e r e s R e n t e o g

„ „ R e t l i g h e d , s o m d e d e m a f A r i l d s T i d g i v e t h a v e ; e l l e r a t d e t i e n d e h v e r t I r e d i e ( s i c ) S t y k k e

„ „ K o r n o g Q v æ g e f t e r G u d s L o v o g K o n g e r n e s A n o r d n i n g e r , o g d e r m e d v æ r e f r i e f o r

„ „ B i s k o p s g a v e , B r u d e v i e l s e , K i r k e g a n g , R e d s e l o g a n d r e d e s l i g e B y r d e r ; d o g a t h v e r

„ „ o f f r e r o g g i v e r s l i g S j æ l e g a v e o g a n d e n A l m i s s e , s o m G u d s k y d e r h a m i S i n d e . " "

„ M e d d e t t e b i l l i g e F o r s l a g f o r b a n d t R i g e t s R a a d e n A d v a r s e l t i l K o n g e n s e l v , a t v a a g e

„ o v e r s i n e E m b e d s m æ n d s O p f o r s e l . I k k e G e i s t l i g h e d e n a l e n e t r y k k e d e F o l k e t : E m b e d s ­ m æ n d e n e v a r e l i g e s a a h a a r d e i m o d d e t ; o g n a a r R i g s r a a d e t h a v d e b e v i l g e t n o g e n

„ P e n g e h j æ l p a f K l o s t r e o g K i r k e r , t o g e d i s s e m e r e , e n d K o n g e n f i k , o g a f l a g d e i n t e t

„ o r d e n t l i g t R e g n s k a b . H v a d d e n a f G e i s t l i g h e d e n s a a i v r i g t o n s k e d e S a m v i t t i g h e d s t v a n g

„ a n g i k , s a a v a r d e t v e l i k k e d e v e r d s l i g e R i g s r a a d e r s M e n i n g , a t d e n s k u l d e u d o v e s ; m e n

„ B i s k o p p e r n e s I n d f l y d e l s e v a r f o r s t o r t i l , a t d e j o i N o g e t m a a l t e g i v e e f t e r f o r d e m .

„ R i g s r a a d e t f o r l a n g t e a l t s a a , a t K o n g e n v i l d e i g j e n k a l d e d e B e s k æ r m e l s e s b r e v e , s o m d e

„ n y e P r æ d i k a n t e r g i v n e v a r e . " F r e m d e l e s : „ „ a t d e o m k r i n g r e i s e n d e P r æ s t e r o g f o r l o b n e

„ „ M u n k e e n t e n s k u l d e v e n d e t i l b a g e t i l d e r e s K l o s t r e e l l e r i n d e n b e l e i l i g D a g o g T i d

„ „ r o m m e R i g e t ; o g a t , f o r a t f o r e k o m m e v i d e r e S t r i d i g h e d e r , h v e r B i s k o p i s i t S t i f t s e l v

„ „ t i l b o r l i g e n m a a t t e s t r a f f e d e m , s o m o v e r s k r e d e d e n d e m b e v i l g e d e T i d , o g d e P r æ s t e r

„ „ o g f o r l o b n e M u n k e , s o m i m o d G u d s L o v o g d e n h e l l i g e K i r k e s S k i k o g O r d i n a n t s , s a m t

„ „ i m o d d e t g a m l e o g n y e T e s t a m e n t , t r a a d t e i Æ g t e s k a b ; i n d t i l e t a l m i n d e l i g t c h r i s t e l i g t

„ „ C o n c i l i u m b l e v s a m l e t , e f t e r h v i s B e s l u t n i n g P r æ l a t e r n e g j e r n e v i l d e r e t t e s i g . E n h v e r

„ „ a f d e m v i l d e o g s a a i s i t S t i f t , h v o r d e r v a r M a n g e l , s k i k k e g u d f r y g t i g e l æ r d e P r æ s t e r ,

„ „ s o m s k u l d e l æ r e o g p r æ d i k e d e t h e l l i g e E v a n g e l i u m J e s u C h r i s l i O r d f o r A l m u e n . " "

„ A f d e n n e R i g s r a a d e r n e s F o r e s t i l l i n g s e e s , a t d e r e s S t e m n i n g i d e t H e l e i k k e v a r

„ g u n s t i g f o r d e t e v a n g e l i s k e P a r t i , o m e n d s k j o n d t m a n v e l o g s a a i n d s a a e , a t B i s p e r n e v a r e

„ g a a e d e f o r v i d t m e d d e r e s F o r d r i n g e r , o g s o g t e a t i n d s k r æ n k e d e m . A l l i g e v e l t r æ n g t e

„ K o n g e n d o g t i l s i d s t i g j e n n e m v e d H j æ l p a f n o g l e R i g s r a a d e r , s o m y n d e d e R e f o r m a t i o n e n ,

„ o g i S p i d s e n f o r h v i l k e s t o d d e n æ d l e M o g e n s G j o e . H a n u d r e t t e d e s a a m e g e t , a t e n

„ C o n s t i t u t i o n b l e v a f f a t t e t o g b e k j e n d t g j o r t , h v i l k e n l i g e f r e m b o r a n s e e s s o m e t T o l e r a n t s -

„ E d i k t f o r d e E v a n g e l i s k e o g s o m d e n G r u n d v o l d , h v o r p a a R e f o r m a t i o n e n s B y g n i n g s i d e n

„ b l e v o p f o r t . B e s t e m m e l s e r n e i d e n n e C o n s t i t u t i o n v a r e f o l g e n d e :

„ 1 . F r a d e n n e D a g a f s k u l d e h v e r M a n d h a v e S a m v i t t i g h e d s f r i h e d , s a a a t I n g e n

(12)

7

„ s k u l d e v æ r e b e f o i e l a t k r æ v e N o g e n l i l R e g n s k a b f o r h v a d e n t e n l i a n v a r

„ l u t h e r s k e l l e r c a t h o l s k . E n h v e r s k u l d e s o r g e f o r s i n e g e n S j æ l . "

„ 2 . K o n g e n t o g d e L u t h e r s k e , s o m h i d t i l e i h a v d e h a v t f u l d k o m m e n S i k k e r h e d o g

„ L e i d e , i s a m m e B e s k y t t e l s e s o m d e C a t h o l s k e . "

„ 3 . D e n s i d e n n o g l e A a r h u n d r e d e r K i r k e b e t j e n t e n e , D o m h e r r e r n e , M u n k e n e o g a l l e —

„ h a a n d e G e i s t l i g e f o r b u d n e Æ g t e s t a n d b l e v t i l l a d t , o g d e t b l e v o v e r l a d t E n h v e r s

„ frie Villie, om han vilde t r æ d e i Æ g t e s k a b e l l e r forblive i Reenlivenhed."

„ 4 . F o r F r e m t i d e n s k u l d e B i s p e r n e i k k e m e r e s o g e P a l l i u m i R o m , m e n i n d h e n t e

„ C o n f i r m a t i o n h o s K o n g e n , n a a r d e f o r s t r e t m æ s s i g e n v a r e v a l g t e a f K a p i t l e r n e ,

„ s o m h e r i b e h o l d t d e r e s R e t t i g h e d e r . "

„ L æ s e r n e s k j o n n e l e t t e l i g e n , a t i k k u n d e n o i e n s y n l i g e F a r e f o r a t m i s t e l a n g t M e r e h a r

„ b e v æ g e t B i s k o p p e r n e t i l a t l a d e s a a d a n C o n s t i t u l i o n u d s t e d e , s o m d o g n e p p e h a v d e

„ k u n n e t s æ t t e s i g j e n n e m u d e n d e r e s i d e t R i n g e s t e s t i l t i e n d e S a m t y k k e . S a a m e g e t h a v d e

„ a l t s a a T i d e r n e f o r a n d r e t s i g , a t d e i k k e e n g a n g v o v e d e a t t a l e o m k i r k e l i g e C e n s u r e r ,

„ m e d h v i l k e d e i f o r r i g e T i d e r a l t i d h a v d e v æ r e t t i l r e d e . Æ g t e s k a b e t s F r i g i v e l s e m a a t l e

„ b e b u d e O p l o s n i n g e n a f H i e r a r c h i e t s f a s t e B a a n d o g d e r f o r v æ r e d e m i h o i G r a d u b e h a -

„ g e l i g ; o g L o s r i v e l s e n f r a F o r b i n d e l s e n m e d R o m ( t h i h v a d d e r k a l d e s P a l l i u m e r f o r m o ­ d e n t l i g v e d e n M i s f o r s t a a e l s e s a t i s t e d e t f o r p a v e l i g C o n f i r m a t i o n , d a P a l l i u m a l e n e t i l k o m

„ E r k e b i s k o p p e n ) v a r a l l e r e d e s a a g o d t f o r b e r e d t , o g u d e n t v i v l a f t a l t m e l l e m K o n g e n o g

„ d e h a m h e n g i v n e v e r d s l i g e R i g s r a a d e r , a t d e o g s a a h e r i k k e v a r e i s t a n d t i l a t a f b o d e

„ S l a g e t . O v e r a l t m a a K o n g e n , e f t e r s o m S a g e r n e t i l f o r n h a v d e s t a a e t , o g P l u r a l i t e t e n s

„ S t e m n i n g h a v d e v æ r e t i R i g s r a a d e t , h a v e o v e r r a s k e t d e m o g d e r e s T i l h æ n g e r e o g v u n d e t

„ s a a s t o r e n P l u r a l i t e t , a t v i d e r e M o d s t a n d f r a d e r e s S i d e v a r f o r g j æ v e s . D e r i m o d e r h o l d t

„ G e i s t l i g h e d e n e n a n d e n s a a r e v i g t i g F o r d e e l , n e m l i g S i k k e r h e d f o r T i e n d e r n e , s o m m a n

„ h a v d e g j o r t d e m s t r i d i g e , o g s o m n u b l e v e p a a n y s t a d f æ s t e d e u n d e r K o n g e n s o g A d e -

„ l e n s G a r a n t i ; h v o r i m o d e f t e r R i g s r a a d e t s F o r s l a g A l m u e n b l e v f r i f o r B i s p e g a v e , B r u d e ­ v i e l s e o g a n d r e s l i g e a f G e i s l l i g h e d e n p a a l a g t e o g f o r F o l k e t u t a a l e l i g e B y r d e r . E n h v e r

„ s k u l d e i F r e m t i d e n v æ r e b e r e t t i g e t t i l a t g i v e S j æ l e g a v e e f t e r B e h a g . D e r i m o d s k u l d e

„ B i s k o p p e r n e , P r æ l a t e r n e , K l o s t r e o g G e i s t l i g h e d b l i v e i u f o r k r æ n k e t B e s i d d e l s e a f d e r e s

„ E i e n d o i n m e e f t e r L a n d s l o v , s a a l æ n g e t i l d e t v i n d e s d e m f r a m e d L o v e n . P r æ s t e r , M u n k e

„ o g K l e r e s i s k u l d e i k k e k u n n e s t æ v n e s t i l T h i n g e , m e n a l e n e f o r d e r e s t i l b o r l i g e D o m m e r e

„ o g P r æ l a t e r , u n d t a g e n i S a g e r , s o m a n g i k J o r d e i e n d o m m e , h v o r H e r r e d s l h i n g o g L a n d s -

„ t h i n g s k u l d e d o m m e . O g h v a d e n d e l i g S t r i d e n a n g i k i m e l l e m B i s k o p p e r o g A d e l , d a

„ h i n e s T j e n e r e v a r e f r i e r e f o r k o n g e l i g e E m b e d s m æ n d s T i l t a l e i k o n g e l i g e S a g e r , e n d

„ d i s s e s , o g A d e l e n f o r d r e d e s a m m e R e t t i g h e d s o m B i s p e r n e , s a a b l e v v e d t a g e t , a t B i s p e r

„ o g P r æ l a t e r s k u l d e b e h o l d e o g b r u g e d e r e s h i d t i l h a v t e J u r i s d i c t i o n , s æ t t e i a a b e n b a r e

„ S k r i f t e o g P o n i t e n t s h v e m s o m f o r t j e n t e d e t , d o g s a a , a t K r o n e n , A d e l e n o g l æ r d e M æ n d

(13)

8

„ t o g e B o d e r o g F a l d s m a a l a f d e r e s e g n e B o n d e r o g T j e n e r e e f t e r L o v e n , u n d t a g e n M a n d -

„ s l e t , K i r k e f r e d o g h v o s o m s l a a e r P r æ s t e r e l l e r K l e r k e r i K i r k e n e l l e r p a a K i r k e g a a r d ,

„ e l l e r t a g e r o g r o v e r f r a K i r k e e l l e r K i r k e n s P e r s o n e r u d e n D o m e l l e r R e t t e r g a n g . A l l e

„ l o v l i g e o g i L i v s s a g e r n o d v e n d i g e S a n d e m æ n d s T o g o g a n d r e T o g , s a m t N æ v n i n g e , s o m

„ s v æ r g e s k u l d e , s k u l d e s t æ v n e s f o r B i s p e r o g P r æ l a t e r , o g B y d e m æ n d ( s i c ) e f t e r L o v e n ;

„ o g a l l e a n d r e S a g e r , s o m p l e i e a t f o r h a n d l e s f o r B i s p e r o g P r æ l a t e r ; o g f æ l d e s d e , d a

„ g a n g e o m d e r e s F a l d s o m f o r s k r e v e t s t a a e r , s a a h v e r t a g e r F a l d s m a a l a f s i n e T j e n e r e ;

„ d o g s a a , a t h v i l k e S a g e r s o m f æ l d e s e l l e r k o m m e r f o r O s ( K o n g e n ) , d e t F a l d b l i v e r h o s

„ O s p a a K o n g e n s V e g n e , s o m g a m m e l S æ d v a n e h a v e r v æ r e t . "

S a a v i d t Munter. V i v i l l e h e r i k k e i n d l a d e o s p a a e n k r i t i s k P r o v e l s e a f d e n n e F r e m s t i l l i n g s I n d h o l d , d e r b e d s t b e d o m m e s v e d a t s a m m e n s t i l l e s m e d H e r r e d a g e n s F o r ­ h a n d l i n g e r i d e r e s F u l d s t æ n d i g h e d . M e n h e r h o l d e v i o s a l e n e t i l S p o r g s m a a l e t o m F r e m ­ s t i l l i n g e n s K i l d e r . O g d i s s e e r e i k k e v a n s k e l i g e a t f i n d e ; d e e r e i k k e a n d r e e n d h v a d P o n t o p p i d a n h a r i A n n a l e r n e , i F o r b i n d e l s e m e d t r e A k t s t y k k e r : O d e n s e R e c e s a f 2 0 d e A u ­ g u s t 1 5 2 7 , som findes i Hvitfelds F r e d e r i k den F o r s t e s Historie o g i l i o l d e r u p - R o senvinges S a m l i n g a f g a m l e d a n s k e L o v e ; d e r n æ s t P r æ l a t e r n e s S v a r p a a A d e l e n s A r t i k l e r , s a m t e t S t y k k e a f R i g s r a a d e t s G j e n s v a r p a a K o n g e n s f o r s t e S v a r t i l R a a d e t1) , h v i l k e t o s i d s t e A k t s t y k k e r v i s t n o k v a r e s a n d e B e r i g e l s e r , d e n g a n g d a M i i n t e r s V æ r k u d k o m , m e n i k k e e r e r e t f o r s t a a e d e a f h a m , d e r e n d n u i k k e h a v d e a l l e H e r r e d a g s a k t e r n e , o g d e s u d e n n u e r e o f f e n t l i g g j o r t e e f t e r d e f u l d s t æ n d i g e r e o g b e d r e A f s k r i f t e r e l l e r U d k a s t , G e h e i m e - a r c h i v e t e i e r . S a a l e d e s s o m d i s s e A k t s y k k e r s t a a e h o s M u n t e r , o p l y s e d e a l d e l e s i k k e , h v o r l e d e s H e r r e d a g e n k u n d e f a a e d e t U d f a l d , F o r f a t t e r e n m e n e r , d e n f i k , h v o r f o r h a n e g e n t l i g k u n v e d d e t M a g t s p r o g : „ A l l i g e v e l t r æ n g t e K o n g e n i g j e n n e m " , k a n f o r k l a r e d e t , e l l e r r e t t e r e s a g t o v e r h u g g e K n u d e n u d e n a t l o s e d e n .

D e n S k i b y s k e K r o n i k e e r v e l a n f o r t a f Miinter2), m e n k u n s o m e t V i d n e s b y r d o m C a t h o l i k e r n e s D o m o v e r H e r r e d a g e n , i k k e s o m e t H j æ l p e m i d d e l t i l d e n n e s H i s t o r i e , d e r h o s M u n t e r o v e r a l t k u n e r s t i l i s t i s k , i k k e k r i t i s k s a m m e n a r b e i d e t e f t e r P o n t o p p i d a n o g d e t r e n æ v n t e A k t s t y k k e r . K o n g e n s T a l e o g d e n f o r m e e n t e C o n s t i t u t i o n e r e l i g e f r e m o p t a g n e f r a P o n t o p p i d a n s A n n a l e r ; o g h v a d d e r m e d d e l e s a f R e c e s s e n f o r e r i k k e u d o v e r d i s s e . M e n t i l s i n B e r e t n i n g o m O d e n s e H e r r e d a g 1 5 2 7 h a r P o n t o p p i d a n3) i n g e n a n d r e H j e m ­ m e l s m æ n d e n d C o r t A s l a k o g H v i t f e l d . F r a d e n F ø r s t n æ v n t e h a r h a n o p t a g e t K o n g e n s l a t i n s k e T a l e , d o g m e d d e n M i s f o r s t a a e l s e , a t v i h e r h a v e K o n g e n s e g n e O r d , m e d e n s

1) M i i n t e r s R e f o r m a t i o n s h i s t o r i e , I , 5 4 4 fT., 5 5 6 ff. — M u n t e r h a r d i s s e A k t s t y k k e r a f d e n c o r r e c t e B a r - t l i o l i n s k e A f s k r i f t e r p a a U n i v e r s i t e t s b i b l i o t h e k e t .

2) A n f . S t e d S . 5 1 1 , A n m .

8) A n n a l e s E c c l . D a n . 2 , 8 0 4 - 8 0 7 .

(14)

9

Aslak s i g e r , a t K o n g e n t a l t e o m t r e n t s a a l e d e s1) , h v o r m e d h a n t i l s t r æ k k e l i g t h a r t i l k e n d e ­ g i v e t , a t d e t e r h a m , F o r f a t t e r e n , d e r h a r s a t I n d h o l d e t a f d e n f o r m e e n t e k o n g e l i g e T a l e i S t i i l . D e t e i * o g s a a f r a A s l a k a t P o n t o p p i d a n s A n g i v e l s e a f d e f i r e A r t i k l e r o m a l m i n ­ d e l i g S a m v i t t i g h e d s f r i h e d , L e i d e f o r d e L u t h e r s k e , P r æ s t e æ g t e s k a b o g d e v a l g t e D i s k o p p e r s f r e m t i d i g e S t a d f æ s t e l s e a f K o n g e n h i d r o r e , d o g s a a l e d e s , a t A s l a k s f o r s t e o g a n d e n A r t i k e l h a r P o n t o p p i d a n t r u k k e t s a m m e n t i l s i n f o r s t e A r t i k e l ; o g m e d e n s A s l a k g i v e r K o n g e n s F o r b u d t i l B i s k o p p e r n e i m o d a t k j o b e P a H i u m i R o m s o m e n s æ r s k i l t B e s t e m m e l s e , u d e n ­ f o r C o n s t i t u t i o n e n , h a r P o n t o p p i d a n f o i e t d e t s o m d e n f j e r d e A r t i k e l t i l d e n n e . D e t t e e r e n r e e n V i l k a a r l i g h e d , h v o r t i l i k k e e n g a n g h a n s a n d e n H j e m m e l s m a n d , H v i t f e l d , h a r g i v e t n o g e n A n l e d n i n g ; d e r i m o d h i d r o r e r d e t U d d r a g , P o n t o p p i d a n m e d d e l e r a f e n a n d e n C o n - s t i t u t i o n , a l e n e f r a H v i t f e l d o g e r i k k e A n d e t e n d e t k o r t o g t i l d e e l s m i s f o r s l a a e t U d t o g a f O d e n s e R e c e s a f 2 0 d e A u g u s t 1 5 2 7 .

D e r k a n a l t s a a i k k e t i l l æ g g e s Miinters K i l d e , P o n t o p p i d a n , a n d e n B e t y d n i n g e n d d e n , C o r t A s l a k s o g H v i t f e l d s B e r e t n i n g e r o m H e r r e d a g e n h a v e , e l l e r e g e n t l i g i n g e n a n d e n e n d d e n ^ d e r t i l k o m m e r d e n S i d s t n æ v n t e s B e r e t n i n g ; t h i A s l a k s - ) e r a t t e r s l e t i n t e t A n d e t e n d e n n o g e t h o i t r a v e n d e s t i l i s t i s k U d f o r e l s e a f H v i t f e l d s F o r t æ l l i n g . M a n s e e r d e t i k k e a l e n e d e r a f , a t H v i t f e l d e r d e n e n e s t e K i l d e , h a n c i t e r e r , m e n f o r n e m l i g a f d e n g j e n - n e m g a a e n d e O v e r e e n s s t e m m e l s e s a a v e l i d e e n k e l t e M o m e n t e r s I n d h o l d o g i n d b y r d e s O r d e n , s o m n æ s t e n i s e l v e O r d e n e . K o n g e n s T a l e , d e r h o s A s l a k e r b l e v e n t i l e n u m i d - d e l b a i H e n v e n d e l s e t i l B i s k o p p e r n e , f o l g e r P u n k t f o r P u n k t h v a d H v i t f e l d h a r g i v e t s o m d e n n e f o r m e e n t e T a l e s I n d h o l d . M e n h v a d A s l a k h a r s o i n e n a f f i r e A r t i k l e r b e s t a a e n d e C o n s t i t u t i o n , e r s a m m e n s t y k k e t a f h v a d H v i t f e l d g i v e r s p r e d t i e n k e l t s t a a e n d e P u n k t e r .

Hvitfeld b l i v e r s a a l e d e s d e n eneste K i l d e t i l Miinters, P o n t o p p i d a n s o g C o r t A s l a k s B e r e t n i n g e r o m K o n g F r e d e r i k d e n F o r s t e s T a l e , d e f i r e A r t i k l e r o g R e c e s s e n a f 2 0 d e August 1 5 2 7 ; Hvitfelds j æ v n e d a n s k e Fortælling e r s a t i p y n t e l i g latinsk Stiil af A s l a k , d e r g j e n g i v e s p a a T y d s k a f P o n t o p p i d a n m e d e n T i l s æ t n i n g a f e g n e B e m æ r k n i n g e r , o g med y d e r l i g e r e Tilsætning af s a m m e A r t a t t e r k o m m e r frem hos Munter paa D a n s k , d e r d o g f o r o g e t m e d r i g t i g n o k u f u l d s t æ n d i g t f o r s t a a e d e U d d r a g a f t o u c o r r e c t e D o c u m e n t - a f s k r i f t e r , h v i l k e i m i d l e r t i d i k k e h a v e s a l d e n n e F o r f a t t e r i s t a n d t i l a t g j e n n e m s k u e M a n g ­ l e r n e o g F e i l e n e h o s h a n s F o r g æ n g e r e .

S l a a e r d e t t e f a s t , d a m a a d e t o g s a a i n d r o m m e s , a t d e t s a v n e r a l H j e m m e l , n a a r A s l a k , P o n t o p p i d a n o g M u n t e r l a d e d e f i r e s t o r e I n d r o m m e l s e r , d e r e f t e r d e r e s M e n i n g

R e x i p s e i n h a n e s e n t e n t i a m e p i s c o p o s a f f a t u r .

C o n r a d u s A s l a e u s , B e r g e n s i s , O r a t i o t h e o l o g i c o - h i s t o r i c a d e r e l i g i o n i s p e r D . M a r t . L u t l i e r u m r e f o r - m a t æ o r i g i n e e t p r o g r e s s u i n G e r m a n i a e t e j u s d e i n i n h i s c e r e g n i s D a n i æ e t N o r v e g i æ p l a n t a - t i o n e e e t . H a f n i æ 1 6 2 1 ; A r k C , B l a d 4 , S . 1 f f .

2

(15)

10

b l e v e g j o r t e R e f o r m p a r t i e t : S a m v i t t i g h e d s f r i h e d , d e n v e r d s l i g e M a g t s B e s k y t t e l s e , P r æ s t e ­ æ g t e s k a b e t o g O p h æ v e l s e a f P r æ l a t e r n e s F o r b i n d e l s e m e d R o m , f r e m t r æ d e s o m d e e n k e l t e A r t i k l e r i e t s a m l e t A k t s t y k k e ; t h i H v i t f e l d , K i l d e n , g i v e r d e m n e t o p s o m e n k e l t s t a a e n d e , s æ r s k i l t e B e s t e m m e l s e r .

P a a f a l d e n d e e r d e t , a t i k k e a l l e r e d e S p o r g s m a a l e t o m d e t f o r m e e n t e A k t s t y k k e s r e t l i g e B e s k a f f e n h e d , p a a h v i l k e n d o g d e f i r e A r t i k l e r s L o v s k r a f t m a a t t e b e r o e , h a r p a a ­ t r æ n g t s i g d e n æ v n t e F o r f a t t e r e . A s l a k b r u g e r U d t r y k k e t : „ a r e g e e t r e l i q u o s e n a t u p r o n u n c i a t u m e s t " , o g : „ i i s d e m c o m i t i i s c a u t u m e s t " ; h a n h a r d a v e l t æ n k t s i g C o n s l i t u t i o n e n f r e m k o m m e n s o m e n H e r r e d a g s b e s l u t n i n g , o m o g k u n v e d t a g e n a f K o n g e n o g d e v e r d s l i g e R i g s r a a d e r , a l t s a a d o g s o m e n R e c e s ; d e s u a g t e t t a l e r h a n o g s a a o m e t k o n g e l i g t E d i k t . P o n t o p p i d a n l a d e r K o n g e n v e d n o g l e R i g s r a a d e r s B i s t a n d t r æ n g e i g j e n n e m P r æ l a t e r n e s h e f t i g e M o d s t a n d o g b e v i r k e , a t C o n s t i t u t i o n e n f a s t s a t t e s „ p u b l i c a a u t o r i t a t e " ; m e n m a n f a a e r i k k e a t v i d e , o m h a n d e r m e d h a r m e e n t e t k o n g e l i g t M a n d a t e l l e r e n R e c e s . H v i s h a n o v e r h o v e d e t h a r t æ n k t n o g e t B e s t e m t v e d h i i n t U d t r y k , h a r d e t v e l s n a r e s t v æ r e t det S i d s t e ; thi den virkelige R e c e s af 2 0 d e August k a l d e r han ogsaa e n Constitution.

M u n t e r s y n e s d e t s l e t i k k e a t v æ r e f a l d e t i n d , a t s p o r g e o m C o n s l i t u t i o n e n s F o r m , e l l e r o m d e n A u t o r i t e t , f r a h v e m d e n m a a t æ n k e s u d g a a e t ; h a n s i g e r b l o t , a t d e n b l e v a f f a t t e t o g b e k j e n d t g j o r t . O g m e d e n s H v i t f e l d h o l d e r A r t i k l e r n e o m S a m v i t t i g h e d s f r i h e d , P r æ s t e æ g t e s k a b o g d e n k o n g e l i g e C o n f i r i n a t i o n b a a d e u d f r a h v e r a n d r e o g a f s o n d r e d e f r a R e c e s s e n , f o r b i — g a a e r A s l a k g a n s k e R e c e s s e n , P o n t o p p i d a n s a m m e n f a t t e r d e f o r s t e A r t i k l e r s o m e t f r a R e c e s s e n f o r s k j e l l i g t , m e n b e t y d e l i g e r e o g v i g t i g e r e A k t s t y k k e , h v o r i m o d M u n t e r l a d e r A l t f r e m t r æ d e s o m e e n A k t ; i d e t m i n d s t e k a n m a n a f d e n s t i l i s t i s k e F o r b i n d e l s e , h v o r i h a n b r i n g e r R e c e s s e n s B e s t e m m e l s e r m e d C o n s t i t u t i o n e n s , i k k e s k j o n n e , a t h a n h a r t æ n k t p a a t o f o r s k j e l l i g e A k t s t y k k e r , h v i l k e t o g s a a e r s a a m e g e t m i n d r e s a n d s y n l i g t , s o m h a n p a a e t a n d e t S t e d u r i g t i g e n h e n f o r e r H o v e d b e s t e m m e l s e n i R e c e s s e n t i l e n H e r r e d a g , h a n a n t a g e r b l e v h o l d t i O d e n s e 1 5 2 5 .J)

D i s s e B e m æ r k n i n g e r f o r e a l t s a a t i l d e t R e s u l t a t , a t A s l a k s , Pontoppidans o g M i i n t e r s B e r e t n i n g e r o m d e n f o r m e e n t e C o n s t i t u t i o n i k k e e r e t r e , m e n e n o g d e n s a m m e , s o m d e n Y n g r e l i g e f r e m h a r o p t a g e t a f d e n Æ l d r e s B o g , m e n d o g u d e n a t d e d e i f o i s t e m m e n o i a g t i g t o v e r e e n s i n d b y r d e s , o g a t d e v i l k a a r l i g t h a v e l a g t t i l o g f o r a n d r e t d e r e s

i ) R e f o r m . H i s t . 1 , 4 5 0 ; j f r . K i r c h e n g e s c h i c h t e v o n D a n e m a r k u n d N o r w e g e n , 3 , 1 6 3 . F e i l e n h i d r o r e r f r a e n M i s k j e n d e l s e a f d e t A k t s t y k k e s s a n d e B e s k a f f e n h e d , d e r f i n d e s i D a n s k e M a g . 4 , 2 5 0 . D e t t e e r v e l d a t e r e t K j o b e n h a v n F r e d a g e f t e r V o r F r u e d a g a s s u m t i o n i s 1 5 2 5 , m e n b e s t a a e r a f t o g a n s k e f o r ­ s k j e l l i g e B r u d s t y k k e r a f t o f o r s k j e l l i g e H e r r e d a g s b e s l u t n i n g e r o g e r r i m e l i g v i i s s a a l e d e s s a m m e n d r a g e t t i l B r u g i e t e l l e r a n d e t C a n c e l l i . J f r . R o s e n v i n g e s GI. D a n s k e L o v e 4 , X X X V o g m i n J e n s A n d e r s e n B e l d e n a k , 2 d e n U d g . , A n m . X I , S . 1 2 1 .

(16)

11

e n e s t e K i l d e , s a m t e n d e l i g , a t d e l a d e d e n a f d e m a n t a g n e C o n s t i t u t i o n s r e t l i g e B e s k a f f e n ­ h e d v æ r e g a n s k e u b e s t e m t .

V i v e n d e o s t i l Hvitfeld. F o r s t v i l l e v i h o r e h a n s B e r e t n i n g , s a a v i d t d e n v e d ­ k o m m e r o s h e r .1)

„ T i l O d e n s e p a a d e n H e r r e d a g , s o m h o l d t e s A n n o 1 5 2 7 V o r F r u e D a g A s s u m -

„ t i o n i s , f o r e h o l d t K o n g F r e d e r i k a l l e B i s p e r , a t d e t i l b o r l i g e n s k u l d e f o r e s t a a e d e r e s K a l d

„ o g E m b e d e , e l l e r i d e t m i n d s t e s k u l d e f o r s k a f f e , a t G u d s O r d r e e n t o g k l a r t m a a t t e a l l e - s v e g n e u d i d e r e s S t i f t e r b l i v e l æ r t o g f o r k y n d t . D e h a v e v e l h o r t , h v i l k e n F o r a n d r i n g e r

„ s k e e t u d e n l a n d s ; h e r i R i g e t h a v e o g M a n g e b e k l a g e t d e m , a t d e i s t e d e t f o r G u d s O r d

„ o g E v a n g e l i u m h o r e e n H o b F a b l e r , M i r a k l e r o g J e r t e g n , e n e r d i g t H a n d e l o g m e n n e ­ s k e l i g t P a a f u n d ; d e v i l l e f o r s k a f f e , a t G u d s O r d p u u r t o g k l a r t m a a l æ r e s . O g e n d o g

„ h a n v e l h a v e r s v o r e t a t s k u l l e h o l d e d e m v e d d e n r o m e r s k e K i r k e s L æ r d o m o g R e l i g i o n ,

„ s a a f o r s e e r h a n s i g d o g t i l , a t d e i k k e v i l l e h e n t y d e h a n s E e d a t s k u l l e h e n s t r æ k k e s i g

„ t i l a l d e n L æ r d o m o g V i l d f a r e l s e , s o m u d i d e n r o m e r s k e K i r k e f i n d e s . O g e r i n g e n

„ T v i v l , a t u d i s a a d a n L a n g s o m m e l i g h e d a f A a r o g T i d j o s k a l a l l e h a a n d e M i s b r u g o g

„ F a l s k v æ r e i n d f a l d e n o g o p k o m m e n . H a n h a v e r s v o r e t B i s p e r n e a t b l i v e v e d d e r e s

„ S t a n d ; d e r u d i v i l h a n i n g e n F o r h i n d r i n g g j o r e d e m , e l l e r f o r h a n s e g e n N y t t e s S k y l d

„ t r a g t e e f t e r d e r e s S t a n d a t f o r a n d r e , i m e d e n s d e d e r e s E m b e d e r t i l b o r l i g e n v i l l e f o r e -

„ s t a a e . D e r m e d v i l l e d e s a a b e s t i l l e d e t , s o m d e v i l l e a n s v a r e f o r G u d ; t h i h a n s a a v e l -

„ s o m d e e r e G u d m e r e p l i g t i g e e n d A l t , h v a d u d i R o m e r k i r k e l æ r e s o g p r æ d i k e s , a t e f t e r -

„ f o l g e v i d e r e , e n d h v a d a f G u d s O r d k a n h a v e B i s t a n d . H e r o m v i l l e d e v æ r e f o r t æ n k t e .

„ O g f o r d i a t d e n l u t h e r s k e L æ r d o m n u s a a v i d e v a r i n d p l a n t e t h e r u d i R i g e t , a t d e n s t o d

„ i k k e t i l m e d M a g t a t f o r t r æ n g e s u d e n R i g e t s s t o r e S k a d e o g F o r d æ r v , m a n t i l m e d s a a e

„ o g f o r f o e r u d e n l a n d s , a t h e l e L a n d s k a b e r o g S t æ d e r f a l d t f r a d e n r o m e r s k e K i r k e , s a a

„ d e l i k k e k u n d e h e d d e n o g e t K j æ t t e r i : d e r f o r e v i l d e H . M a j e s t æ t t i l s t e d e b e g g e R e l i g i o n e r

„ h e r u d i R i g e t , i n d t i l s a a l æ n g e e t a l m i n d e l i g t g e n e r a l e C o n c i l i u m h a v e r v æ r e t h o l d t

„ u d e n l a n d s , s o m h v e r M a n d f o r h a a b e d e . H v a d d a o m R e l i g i o n e n b l i v e r b e s l u t t e t , v i l h a n

„ o g a l C h r i s t e n d o m m e n r e t t e d e m e f t e r . U d i l i g e M a a d e , e n d o g B i s p e r n e v a r e d e r h å r d t

„ i m o d , b l e v c o n s t i t u e r e t , a t h v e r m a a t t e l e v e f r i u r a n d s a g e t i d e r e s C o n s c i e n t s e n t e n v e d

„ d e n p a p i s t i s k e e l l e r l u t h e r s k e L æ r d o m , o g d e L u t h e r s k e a t b l i v e i h a n s B e s k y t t e l s e . U d i

„ l i g e M a a d e g j o r d e s d e r e t M a n d a t , h v o r u d i b l e v t i l l a d t , a t M u n k e , N o n n e r o g h v e m a f

„ d e G e i s t l i g e , s o m v i l d e g i f t e d e m , d e t s k u l d e v æ r e d e m u f o r m e e n t ; d e r o v e r f o r l o d e

„ M a n g e K l o s t e r l e v n e t , u d d r o g e a f K l o s t r e n e , o g h e l l e r e v i l d e v æ r e u d i Æ g t e s k a b e n d

„ u d e n , s a a a t K l o s t r e n e p a a d e t S i d s t e b l e v e 6 d e . G u d s O r d b e g y n d t e o g s a a a l l e v e g n e

H v i t f e l d , F r e d e r i k d e n F o r s t e s H i s t o r i e . Q v a r t u d g . S . 1 4 9 f f .

2*

(17)

12

„ a t l æ r e s ( d o g d e m e n d d a i n g e n K i r k e r v a r i n d g i v n e ) , s a a a t A l m u e n f a n d t e s u v i l l i g a t

„ g i v e T i g g e b r o d r e o g a n d r e B e t l e r o r d n e r n o g e n A l m i s s e , h v i l k e t o g v o l d t e , a t K l o s t r e n e

„ b l e v e o d e . " — — — „ P a a s a m m e H e r r e d a g b l e v s a m t y k t , a t i n g e n B i s p h e r e f t e r s k u l d e

„ k j o b e P a l l i u m t i l R o m , m e n K a p i t l e r n e a t b l i v e v e d d e r e s E l e c t i o n , o g C o n f i r m a t i o n a t

„ t a g e s h o s D a n m a r k s K o n g e r , h v i l k e t b l e v a f a l l e B i s p e r n e s a m t y k t o g f o r s e g l e t . O g f o r d i

„ a t A d e l e n o g B i s p e r n e p a a d e T i d e r v a r n o g e n U e n i g h e d i m e l l e m u d i s a a M a a d e , a t

„ B i s p e r n e v i l d e b e s k a t t e o g b e s v æ r e A d e l e n s B o n d e r m e d S a g e f a l d e f t e r d e n g e i s t l i g e

„ R e t , u a n s e e t , a t i K o n g F r e d e r i k s H a a n d f æ s t n i n g d e m v a r e f t e r l a d t H a l s , H a a n d o g a l l e

„ 4 0 M a r k s S a g e r m e d d e r e s e g n e T j e n e r e , d a f o r l i g t e K o n g F r e d e r i k R i d d e r s k a b e t o g d e n

„ g e i s t l i g e S t a n d f o r m e d e l s t e t H a n s M a j e s t æ t s a a b n e B r e v s a a l e d e s . "

D e r e f t e r f o l g e r O d e n s e R e c e s a f T i r s d a g e f t e r A s s u m t i o n i s M a r i æ 1 5 2 7 , o m h v i l k e n s i d e n v i l b l i v e n æ r m e r e h a n d l e t .

P r o v e r m a n n u Hvitfelds T r o v æ r d i g h e d i d e n n e S a g , m a a d e t f o r s t b e m æ r k e s , a t h a n i k k e e r n o g e n s a m t i d i g F o r f a t t e r , h v i s B e r e t n i n g k u n d e g j æ l d e s o m e n o p r i n d e l i g K i l d e . H a n s k r e v s i n F r e d e r i k d e n h o r s t e s K r o n i k e 6 9 A a r e f t e r O d e n s e H e r r e d a g ; o g h a n h v e r k e n a n f o r e r e l l e r p a a b e r a a b e r s i g A k t s t y k k e r , s a a a t m a n e f t e r h a n s a l m i n d e l i g e F r e i n s t i l l i n g s m a a d e t r i a a a n t a g e , a t h a n h e r o v e r h o v e d e t i k k e h a r h a v t s a a d a n n e f o r s i g . H a n m a a a l t s a a h a v e g r u n d e t s i n F r e m s t i l l i n g p a a Æ l d r e s , E n e l l e r F l e r e s , B e r e t n i n g . H v o d e n n e e l l e r d i s s e h a v e v æ r e t , s i g e r h a n i k k e ; m a n m a a g j æ t t e s i g d e r t i l , o g d a l e d e s m a n n æ r m e s t t i l a t t æ n k e p a a d e n æ l d r e H a n s S v a n i n g , s o m b l e v H i s t o r i o g r a p h 1 5 5 3 f o r a t s k r i v e D a n m a r k s H i s t o r i e i n d t i l d e n n y e s t e T i d . * ) S v a n i n g h a r o g s a a t i l d e e l s u d f o r f d e t t e Hverv s a a l e d e s , a t han paa Latin forfattede e n Historie fra D a n til Christian den A n d e n i 3 T o m e r , e l l e r , s o m d e t o g s a a h e d d e r , i 7 B o g e r , o g d e s u d e n e n k e l t e A r b e i d e r til d e folgende T i d e r s H i s t o r i e , saasom e n Afhandling om Aarsagen til K o n g Frederik den A n d e n s K r i g m e d d e s v e n s k e K o n g e r E r i k d e n F j o r t e n d e o g J o h a n d e n T r e d i e , f o r i k k e a t t a l e o m R o s æ f o n t a n i R e f u t a t i o c a l u m n i a r u m J o h a n n i s M a g n i , d e r n u a l m i n d e l i g t i l l æ g g e s S v a n i n g . D e t e r d e r h o s v i s t , a t d e n n e p a a t æ n k t e e n C h r i s t i a n d e n T r e d i e s H i s t o r i e , o g a t h a n i d e t m i n d s t e h a r g j o r t S a m l i n g e r t i l d e n , n a v n l i g t i l R e f o r m a t i o n s h i s t o r i e n .2) A t h a n d a o g s a a h a r e n t e n b e a r b e i d e t , e l l e r d o g s a m l e t t i l , F r e d e r i k d e n F o r s t e s H i s t o r i e , d e r v a r B i n d e l e d d e t i m e l l e m C h r i s t i a n d e n A n d e n s o g C h r i s t i a n d e n T r e d i e s , k a n m e d R i m e l i g h e d f o r u d s æ t t e s . M e n H v i t f e l d h a r v æ r e t i B e s i d d e l s e a f H a n s S v a n i n g s h i s t o r i s k e

x) N y e r u p s F o r t e g n e l s e p a a k o n g e l i g e d a n s k e H i s t o r i e s k r i v e r e , i T i l l æ g e t t i l h a n s U d g a v e a f A n d . S o r . V e d e l s S k r i f t o m d e n d a n s k e K r o n i k e a t b e s k r i v e , S . 6 5 f f .

2) J o h . S v a n i n g i i ( j u n . ) C h r o n o l o g i a D a n i c a , H a f n i æ 1 6 5 0 , p . 2 9 - 3 0 . W e g e n e r , H i s t o r i s k e E f t e r r e t n i n g e r o m A n d e r s S o r e n s e n V e d e l , 2 d e n U d g . S . 1 1 1 , A n m . 3 , S . 1 2 7 , A n m . 1 1 . S v a n i n g i i ( s e n . ) C h r i s t i a n i I I , I ) . S . e t N o r v . r e g i s v i t a . a n . 1 6 7 0 S . 1 7 8 . N . D . M a g . 3 , 2 3 f f .

(18)

13

A r b e i d e r1) o g h a r b e n y t t e t d e m t i l s i n e V æ r k e r .2) E n F o r b i n d e l s e i m e l l e m Hvitfelds F r e m s t i l l i n g " a f O d e n s e H e r r e d a g o g e t k u n f o r m o d e t A r b e i d e a f S v a n i n g k a n n a t u r l i g v i i s i k k e n æ r m e r e p a a v i s e s ; m e n s a a m e g e t s y n e s d o g u b e s t r i d e l i g t , a t H v i t f e l d s K i l d e h e r h a r v æ r e t l a t i n s k ; K o n g F r e d e r i k s T a l e , h v i s I n d h o l d H v i t f e l d g j e n g i v e r i o r a t i o o b l i q u a , b æ r e r P r æ g e t a f a t v æ r e e t U d d r a g a f e t l a t i n s k S t y k k e , b e h a n d l e t p a a s a m m e M a a d e , s o m v i a n d e n s t e d s s e e a t H v i t f e l d h a r g j e n g i v e t S v a n i n g s L a t i n .3) T a l e n e r h o s H v i t f e l d u r i g - t i g e n , s o m d e t l æ n g e r e h e n v i l v i s e s i g , o p f a t t e t s o m e t A n g r e b p a a P r æ l a t e r n e a f K o n g e n , d e r h e r a a b e n l y s t f r e m s t i l l e r s i g s o m e n L u t h e r a n e r , m e d e n s k u n E t o g A n d e t a f d e n s I n d h o l d f r e m k o m i H e r r e d a g s a k t e r n e s o m e t S l a g s F o r s v a r s i n d l æ g f r a K o n g e n i m o d P r æ ­ l a t e r n e s o g d e o v r i g e R i g s r a a d e r s A n g r e b p a a h a n s t v e t y d i g e H o l d i n g i R e l i g i o n s s a g e n . N u l i g n e r d e t g a n s k e S v a n i n g s h i s t o r i s k e M a n e e r , f r a h a n s T i d s S t a n d p u n k t b e u n d r e n d e A l t h v a d K o n g F r e d e r i k h a v d e s a g t o g f o r e t a g e t s i g i m o d d e c a t h o l s k e P r æ l a t e r , a t g i v e p a a d e c l a s s i s k e H i s t o r i e s k r i v e r e s V i i s s o m e n f r i , u d a r b e i d e t T a l e d e t , h v i s I n d h o l d t i l d e e l s o g s a a o m t r e n t f o r e k o m i A k t e r n e . D e r i m o d l i g n e r d e t i k k e H v i t f e l d a f s t i l i s t i s k e H e n s y n s a a l e d e s a t f o r a n d r e S k r i f t s t y k k e r , d e r v i r k e l i g h a v e f o r e l i g g e t h a m s e l v .

H a r d e n n e F o r m o d n i n g , — t h i v i d e r e u d g i v e r d e t s i g i k k e f o r — a t Hvitfelds F r e m s t i l l i n g h e r g j e n g i v e r e t A r b e i d e a f d e n æ l d r e H a n s S v a n i n g , n o g e n r i m e l i g G r u n d , m a a ' l i l l i d e n t i l d e n n e F r e m s t i l l i n g b e t y d e l i g t s v æ k k e s ; t h i E n h v e r v e e d , a t S v a n i n g h v e r ­ k e n v a r K r i t i k e r e l l e r e n d o g b l o t e n S a m l e r a f a l m i n d e l i g P a a l i d e l i g h e d . H a n s t r y k t e C h r i s t i a n d e n A n d e n s H i s t o r i e g i v e r D a t a n o k t i l a t b e g r u n d e d e n n e D o m . O v e r a l t v a r h v e r k e n h a n s , e l l e r V e d e l s , e l l e r H v i t f e l d s , e l l e r K r a g s S t a n d p u n k t d e n h i s t o r i s k e K r i t i ­ k e r s , o g k u n d e i k k e v æ r e d e t : d e r e s T i d v a r S a m l i n g e n s T i d , h v o r A r b e i d e r e n h a r f u l d t o p a t g j o r e m e d a t f i n d e S t o f f e t o g o v e r v æ l d e d e t s a a v i d t , a t d e t o v e r h o v e d e t k a n b r i n ­ g e s i F o r m ; f o r s t m e g e t s e n e r e k o m K r i t i k e r n e , p r o v e d e , v e i e d e , f o r k a s t e d e e l l e r s t a d ­ f æ s t e d e d e t , d e r v a r t i l b a g e a f d e V æ r k e r , h v o r m e d h i n e h a v d e u d f y l d t d e t s t o r e t o m m e R u m i D a n m a r k s H i s t o r i e i m e l l e m S a x o o g d e n n y e r e T i d . D e r f o r t o r d e t o g s a a s i g e s , a t s e l v o m H v i t f e l d i k k e h a r h a v t e n u d a r b e i d e t F r e m s t i l l i n g a f S v a n i n g f o r s i g , s e l v o m h a n h a r s a m m e n s t i l l e t s i n a f S v a n i n g s e l l e r a n d r e Æ l d r e s N o t i t s e r o g S m a a o p s a t s e r , k a n i n g e n Kritiker berolige s i g ved den a l e n e , i s æ r n a a r det d o g ikke kan a n t a g e s , a t Hvitfeld h a r h a v t a n d r e a f H e r r e d a g e n s A k t e r f o r s i g e n d n e t o p R e c e s s e n a f 2 0 d e A u g u s t 1 5 2 7 .

S a a m e g e t i A l m i n d e l i g h e d . D e t b l e v „ c o n s t i t u e r e l " , s i g e r H v i t f e l d , a t E n h v e r m a a t t e n y d e S a m v i t t i g h e d s f r i h e d o g a t d e L u t h e r s k e s k u l d e n y d e K o n g e n s B e s k æ r m e l s e .

S e e A . S . V e d e l s B r e v t i l V a l d e m . P a r s b e r g i W e g e n e r s a n f o r t e V æ r k S . 2 0 0 , A n m . 4 . - ) D e t t e t r æ n g e r i k k e t i l B e v i i s .

3) M a n s a m m e n l i g n e f . E x . H v i t f e l d s C h r i s t i a n d e n A n d e n , Q u a r t u d g a v . S . 1 3 , n e d e r s t , m e d S v a n i n g s C h r i s t i a n u s I I , p . 5 5 „ u t e t S i g b r i t t a " e e t .

Referencer

RELATEREDE DOKUMENTER

Udgivet år og sted | Publication time and place: Kjøbenhavn : trykt i Thieles Bogtrykkeri, 1867 Fysiske størrelse | Physical extent: 464

Udgivet år og sted | Publication time and place: Kjøbenhavn : trykt i Bianco Lunos Bogtrykkeri, Fysiske størrelse | Physical extent: 1856 20 s., 1

Udgivet år og sted | Publication time and place: Kjøbenhavn : Herdahl jun.'s Bogtrykkeri, 1873 Fysiske størrelse | Physical extent: 63

Udgivet år og sted | Publication time and place: Kjøbenhavn : trykt hos Johan Rudolph Thiele, Fysiske størrelse | Physical extent: 1801 [16], 220

Udgivet år og sted | Publication time and place: Kjøbenhavn : trykt hos Ernst Lund, 1871 Fysiske størrelse | Physical extent: 862

Udgivet år og sted | Publication time and place: Kjøbenhavn : trykt hos Andreas Seidelin, 1829 Fysiske størrelse | Physical extent: 51

Udgivet år og sted | Publication time and place: Kjøbenhavn : Forlagsbureauet, 1871 Fysiske størrelse | Physical extent: 255

Udgivet år og sted | Publication time and place: Kjøbenhavn : Bianco Luno, 1841 Fysiske størrelse | Physical extent: 31 s., 2 falsede