Digitaliseret af | Digitised by

Digitaliseret af | Digitised by

Forfatter(e) | Author(s): Reitzer, Christian.; publicæ disqvisitioni subjiciet Christian Reitzer ; respondente Olao Sletting.

Titel | Title: Positionum ex jure divino universali partis

primæ caput primum, seu de iis, quæ universo in iure præcognita esse debent

Udgivet år og sted | Publication time and place: Hafniæ : ex reg. maj. & univers. typographéo, Fysiske størrelse | Physical extent: 1702[4], 58 s.

DK

Materialet er fri af ophavsret. Du kan kopiere, ændre, distribuere eller fremføre værket, også til kommercielle formål, uden at bede om tilladelse.

Husk altid at kreditere ophavsmanden.

UK

The work is free of copyright. You can copy, change, distribute or present the work, even for commercial purposes, without asking for permission. Always remember to credit the author.

£A . ' , *

«

D E T K O N G E L IG E B IB L IO T E K

1 3 0 0 2 1 2 7 6 2 1 1

PO SIT IO N U M

Ex

JURE

DI VINO UNIVERS ALI

Partis Primæ Caput Primum,

Seu

De iis 5 qvx univerfo in Jure pracognita efle debent, .

DISSEFLTATIO,

Qvam

F. D. T. O M.

Public* disqvifitioni fubjiciet

CHRISTIAN. R E IT Z E R , .

• Rejpondente

OLA O S L E T T IN G ,

Loco horisq; folitis d. 15 Maji 1702.

HAP N j/tj Ex Reg. Maj. & Umverf. Typographéo,

■ • :

]J

Imprimatur.

H enr . W eghorst .

« o 2 $

L. S.

• S p p n t c r alia, qvæ n o ftn s fere tem p o rib u s vel recéns S . ® cæPemnt exiftere, vel auda pulchriiis efflorefcere,cenfen- da merito eft Juris D ivini Univerfalis Difciplina. S’pre- ta diu latuerat, & qvamvis in ea eruenda Eruditorum aliqvi opcram ponerent non fpernendam, primns tamen erat Maonus ille Gr ot i m , qvi tanto feculum bearet thefauro , qviq; Naturalia Jura a Pofitivis difcernendo in juftum istam diiponeret corpus.

Difculfæ ita in totum fneré tenebræ, qvasDivinis Literis induxe- rant fpifia Moraliftarum volumina &, dum fines;m N atvrale in ter ac D ivinum Pofitivum conftituuntur, veraq; & firma utriusq; jaci- untur fundamenta, ftabilitam perfedé vidimus juftam illam phi- lofophandi libertatcm, qvæ Sacrum Codicem primo omnium in- ter facrofanda habens futiles hominum authoritates & commenta fpernere audet. Qvin inCivili vita manifeftiffimumDifciplina no- ftræ ufum deprehendimus. Nam ut ne qvid dicam de Jure D i^- vino llniverfali P ojitivo , certé N atur ale J u s, uti populorum inter fe negotia unicé regit, ita fundamentum eft & norma omnium , qvæ latæ funt, qvæq; unqvam ferri polfunt, Legum, Difcimiis hine, qvæ inftituta vitam mortalium in univerfum temperant, qvæ cau- faCivitatum earimdemq; natura,qvid in fcederibus fan d i. qvare inviolabiles Legati, & qvæ alia tam in bello , qvam in pace juris æqviq; nomine veniunt. Digniffima ideo ed hæc Difciplina, qva emdiantur illi, qvi de publico in Ecclefia non miniis, qvam' in Civitate bene voltint niereri. Ovanti enim eft , definire pofte Theologum , qvibus potiffimum partibus perpetua illa ac naturalis Lex a pofitivis differat? &qvid præclari non poterit fibi Resuubli- ca ab his polliceri, qvi CiVilem lapientiam ex ipfis ita hauriunt fon tibus, difeuntq; fimul, qvæ homini in Deum, in Principem, in femet ipfum&alios omnes homines ineumbere officia fana ve'lit ratio ? Proinde animus mihi eft, nobilem hancDifeipIinamCuccmåtiscom-

plexam

i n

« ■ o »

piexam pofitionibus, unoq; qvafi intuitu ob oculos pofitam dis- pjtando percurrere : & fperare Jicebit, fore, ut ad eam, dum in hoc Lyceo publicas afandet cathedras , æftimandam noftra provocetur Juventus. Qvantum autem ad hane feqvuturasq;

omnes attinet Dijfertationes, & aliqvid mihi in illis vindicare au- lim , &, eum plenum fit ingenui pudoris, fatert, per ejvos profeceris, n o n inficior, pleracjve, qva: a me dicentur, prius fuille dida. Ex- cepta methodo, qvam, qvia optima eft, aliis etiam ex parte de- bere volui, perpetui mihi erunt Duces Grotius & Tufendorfius, qvi ita in hac verfati funtDifciplina, ut nonadeo multunvaliis dicen- dum reliqverint, Nec omittendi Seldenm,Hobbefius, Chumberlan- dus, l elthufins, Zicglenu, Themafius, Ofiander &c., qvos, Jicet autho- ritatum farraginem ipfe oderim, in gratiam tamen juventutis a 1- legabo , ubi nempe vel qvid dixerint redius, vel alteram etiam placuerit audire fententiam. Deniqve ut exeufer, rogo, fi forte nonnulla Latio ignota vocabula hic occurrent. Vim magis re­

rum , qvam verborum flolculos fedari fuit necefle: &uti Acade- micæ noftræjuventutis utilitati unicé hunc, qvi inplorius for-

tall'eell,impendam laborem, ita aliud non exfpedo prse- mium, qvam bonis & dihgentibus

profuifl'e. Vale.

r

POS1 «

POSITIONUM

ex

JURE

DIVINO UNIVERSALI

PARTIS PRIMÆ

Caput primum De Jure m genere,

p o s

. i. ^

iri

aliqvod humano om ni imperip fuperi- us juxta ac antiqvius (aj cum 6c alii operosé probårunt (V), 6c exiis, qvæ poftea dicen- tur (c), latius patebit, omifså in præfens håc qvæftione,exponemus

qvæ

in

præcognita efle debent; ita enim, ubi

noftræ patefecerimus aditum, ad ejusdem penetralia expeditiiis contendi poterit, 6c conftabit infuper, inqvåm multis cum

conveiliant

(a) A Grotio Belli & Pacis, uti ab) aliis communiter Natur*

acGentiumjus nuncupatum. Sed 8cprior ifte Tit ulus nonnuJJis vel ut jufto anguftior, vel ut figura non carens difplicuit, (vid.

Boeder us in Prafatione Commentationis adGrotium de ju r. Bell, ac Pac.') & per pojleriorem illud faitem j u s, qvod congenitæ rationis lumen mortalibus infinuåt, intelligi poteft* qvocirca convenienter magis vocabulo D ivin i Univerfalis appellabitur.

Præter jus Natura le enim datur etiatn Hniverfale Pofitivum,

A qvod'

' « g .

qvod qvidem, utut'seqve ac Natufale å Deo profechim omnes obligandi homines vim habeat, zbtfto tameii diverfum eft; fed de his in' fcqveritibus piura dicericur,. r ...

(b) Præter mul tos taqfr in ter Antiqyos., qvam Recentiorcs Grottes inprimis de ju r . BeU.&Pac. inProlegomen. ejmdemq; ad tun dem locum Cofnmentat. & Pufendorfitu de Jur. N a t. £5* Gent.

libr.2. cap.$. $$. to jr. contra Carneadem atq; Epicurum dari Jus Naturale afl'efentes.

(c) Capite nimirum prima huj tu partis fecundo, ubi in prin- cipia Jur is tam N a t tt r alts, qyåm Pofitivi HniverfaUs D ivini in- qvirendum erit*

II.

Juris

autem' vocabulum ut i multas håbet fignifica- tiones , qvå nempe i . pro

five

,

2. pro

5

? 3. pro

nuntiatx

, 4. prO

5. pro % , 6; pr O

5 t 7. deni-

qve

pro

fumitur fa), ita aforøæ

fic at iones

confiderandæ hic ertmt (b>

(a ) /.//. i2\ P>. d e ju jiit.& ju r. Confer. etiam Grot i ns de J .B . Cf i \ /*£. /. /♦ 3- 4> 9* & -Pufend. de J. N . (5 G. lib. u cap.

u $ $ .2 o \iU . .

(b>‘ Præeipiia tamen Legis eft fig n ific a tiou tpote cum absq;

*7/4 confiderari non po/Iint. Nam &

ju s mihi eft, qvoniarrf id L ex adverfus alios dat afleritvé,.

tejufla dicitur atfto, qvia: cum Lege convenit.

IIL

Eqvidem

aj, de qVa primo hic agendum no-

bis' er.it, cum å variis varié , 6c qvandoqve inepte /atis

definita fuerit, optime defcribi videtur# qvod fit

juffum

(b),

,

0*

(a) Con fer. P*?/W. de J .N ,& G. Ub. t. cap. 6. / . & 7%ø)w.

Infilt. “Juris pr. Divin# lib.i. cap.i, jfjf. 28. fecjv,

(bj At obfervandum hic probé erit, non femp/ér necefle efle, ut jujfum hoc, prout afleniiØe videtur Hobbefius de Cive cap.j.

ft- 33- viva voce aut relatis in fcriptum verbis- promuigetur, ied fufficere, fi qvaJicunqvemodo, imø etiam per internum eongenitæ rationis Jumen fubjedis innotuerit.

IY.

Legem ita

(a), qvippe qvum Jmperantis , qvå talis,

litju//iiM)dmzvve.

videmus tum å

, tum å p ^ ,q v æ tamen cum eadem non raro eonfunduntur (b)t

enim damus ei,in qvem nobis vel nulla competitpo- teftas, vel laitem qvoad præfens negotium competejre nolumus (c), ita .ut, ubi, rationibus ex re ipfa petitis ,,il- lum ad agendum qv.id aut omittendum adducere cona- ti ruerimus, in ejus tamen relinqvatur arbitrio, feqvi ve- lit confilium an minus (d)» Qvin nec

unqvam

obLgat

, qvæ .enim

eomitatur,

non ex

proyen.it

(e) , fed ex

liv e

, q vi

jubet, Adeoq;

q v i- dem citra

obligare poteil (f), fed

neuci- qvam, fi tollitur

,'

Grot- de 3' B' & p- Kb. /. cap. 1. jr, 9, V u f end. de J.

JV. & G. lib.ucap. 6. jrjf. 1,2. •& Hobbes. de Civ^cap, /■£.§§. 1,2.

(b^ Ita ut iis æqve acLegi vis obligandi tribuatur.

(c) Sic nec obJigabit confilium Principis .qvamdiu hic con- fulere fe tantum velle fubjeao declaraverit.

(d) Non negandum tamen, occafione dati conplii obliaari hos poile, qvatenus nempe per illud m htU nobis, qvæ obliox- tionem pariat, imprimitur. Sic fi v. g. i Medico regendz va-

A i le.

<98 4 »

Jetudini qvid praefcribitur, non ad id,qvia ab ipfo præfcriptum eft, obligatur segrotus, fed qviaNaturæ lex cuiqve curam fa- lutis &incolumitatis fuæ imperat.

(e) Qvi enim faafcuntur, qvå tales, femper acjvales funt, tqvalis Yero acjvalem neutiqvam obligare poterit. Hincq; il- lorum ortus eft error, qvi peculiare qvoddam & d Naturali Le- . fe di Ftin bl um fus Gentium voluntarium dari ftatuunt.

(f) D ivinaicilicet; Imperium enim inhomines jiisq; feren- di leges non ex ullo , qvod cum iftis iniit, paéto, fed qvia eo- rum eft conditor, Deo competit. Vid. infra gof. 22. At cum humanis legibus aliter longe fe res håbet.

V.

Jam uti

ab

femper proficifcitur (a), qvi enim

vim alioqvin in fe haberet ? ita

qvibus

ill/i fertuv,fubjeBos Live parentes

appellamus.

(a) Contra qvam cum Scholafticis ftatuere videtur Groti- u s, dum in Prolegomenis fur, B. & P. jr. //. Legem Naturalem ob- luraturam fore Jicit, edamfi daremus non c fe Deum. Vid. Zieg­

ler ns & O f and. inComment. ad di ti. loc. Grotii.

VL

Hoc ipfum autem, ut qvis

qvoniam 5 c

præfupponit

(a), evidens fane eft, nec

Deum,

utpote qvo nullus eft

nec

in qvas nempe

non cadit,

effe obnoxias. Et hine feqvi- tnr,

illam

feeundum qvam agere Deum Scholaftici dicunt(b), merum folummodo effe figmen- tum. Nec mitiiis de illorum judicari poterit fententia, qvi

aliqvam

&

commini- feuntur (c).

(a) Ccnf. Pufend, deJ.JV.& G.lib. 1. cap. é.jfjt. j.S.S. hb.2.

cap. 3. jr JT, 2,3. 6. & de- Officio bominis ac Civti Ub.i. cap, 2. g. 4-.

'

Qvi

« 5 t ø

Qvi enim ab cbe dien dum alterius imperio ob ligabi tur ille, cujus Jibertati interiori pariter ac exteriori major valentiotcfø miJJiis frænum injicere poterit? & fruftra aliis qvid præfcribitur , ni- fi fi ilii , ej lis q; qvi id præicribit, h abean t »0/7/7 ac v olunt at c fimu) gaudeant, qvæ inutramqve partem fe fe fledere & ad ift- ud ipliim præfcriptum fe con formare qveat.

(b) Ideoq; perinde qvafi antiqvam gentifium de Fato& M a- Uria prima revocare dodrinam", externumq; aliqvod coævum principium adjungere vellent Deo, ftatuunt Dominium Iili a lege æterna concelfum, item obligari Hum ad promifla fer- vanda juflitiamq; exercendam &c. Nec ab iftorum fententia alienus videtur Lambert tu Velthuftus, qvi in Lijfertat/one de Princtptis JusH (ff Decori duplex,ftante hoc mundi ordine,coinci- dens N atur ale Jus, Divinum nempe,qvod Deus, &humanum, qvod homines feqvi debeant, dari aflerit. Qvod vero ab ali- qvibus dicitur: JDeum fcilicet ftbi ipft ejfe legem, aliter non in- telligi debet, qvåm Dei naturam ita perfedé bonam effe, ut nullå lege, aut normå impulfuq; exteriore præter fe ipfam ad hoc, ut rede agat, opus habeat.

(c) Inter Theologos &Juris C0nfi.1ltos non pauci, dicenfes nempe: Jus Natura ejfe, qvod natura omnia animalia docuit,cu- j HS% perittd bruta aqve ac homines cenjeantur, atq' hue referri debere marts (ff fæmina conjunttionem, fobolis procreatiotiem fif educationem, defenftonem fu i &c. fed minus rede. Qvæ enim dantur communes homini eum beftiis adiones, qvibusq; exer- citis, homo fecundiim legem egiffe dicitur, uti apud hunc ex obligatione, ita apud illas. ex fimpiici naturæ proveniunt in- flindu. Vid. Grot. dej. B,(ff P. lib, /. cap, 1. jj,n,

Soli ergo

qvi

håbet (a),

ene

gaudet

præfenbi poteft, diåa hine

(a) In*

•'<92 6

(a) In tra Civitates nempe i’dos-, .penes ovns eft regimen, 5c extra easdemDeum, ut adeoq: ne potentiflimi qvidemMonar- chæ imperio immunes haberi qveant, fed mortaie omne fub regno graviore lit regnum.

VIII.

Ut fciamus autem, qvænam iftæ fint

(a),( qvibus talis præfcribi poteft

, coniiderandum prius erit, qvæ

fint

(b).

(a) Nam nonomn.es hominis aåiones, uti ex infra dicendis patebit, å Jege dirigi qveuut.

(t>) o: ex qvibus id habent monnullæ hominis a&iones, qvod diversa clafle ab aliis ejusdem adtionibus, qvæ ipfi aun belli i s communes lunt, cenfeantur; & hsec principia intelledum efle atq; voltmtatcm ex feqventjbus conftabit,

j i

IX.

> .■*- ‘ '

Eqvidem

pr æter

, qvod ipfi cum beftiis jcommune loco fe moyet,.nobiliflimå etiam præditus eft

aniwa

, qvæ ob vias in hoc univ erfo res cognofcere & con- fiderare, tum easdem appetere atq; averfari poteft* Et

Ut

i

illa

,

nomine appellatiar (a;.

(a) Conkr.Th.Jrpr.Div.lib.i.cap.i. jrjt.jf-- 4+»

X.

Ad

vero primo qvod attinet (a),ficuri obvias res vel

, vel

illas

, multumq; intereft,

aut

an

five

c o nfufa

fuerit

(b), ita & pro certo ftatuendum eft,

IntelleBum

, qvamvis falli poftit confiderandis examinan- disq; obje&is non fatis incumbens, naturaliter tamen efte

in tantum qvidem; ut homines,modo debi­

tam

7 2$

tam adhibuerint attentionem ac culturam, faltém

l s illa pracepta

, qvæ ad mortalem hane vitam honefté &

tranqvilliter exigendam faciunt, manifefté re&éq; cog- nofcere poflint (c); Hoc enim nifi faitem ih foro hnma- no admitteremusyqvibuslibet fuis deli&is invincibilem obfendere homines pofTent ignorantiam. Vitio enim nobis qvomodo yertetur,qv6d male egerimus, (i bonum

6c malufn liqvido difeernere non datur.

(aj Confer .Pufend. d e J .N . & G. lifci. cap.3. 8c de O f Hom. ac Civ. lib. /. cap. /. §. 4. Item Richard. Chumberland der Legibus Natura cap. 2. fjf.p.vo.&c Th.Irpr. D iv. lib. /. cap.,. jf / . 44.- -48.

(b) Dua enim concipi debent intelleElm facultater, un4 nempe,qva ftmpliciter ob;e&um apprehendens de natura ejus ac bonitate malitiave obiter judicat/ altera vero^ per qvam de veritate hujus fui judicii ulterius ratiocinatur ,* naturamq; re­

rum &, qvæ fe fe circa multa objc&a ih utramqve partern offe- runt, bonitatis aut malitiæ rationes expendit& comparat. Aft, uti prtor i! la facultas, qvoniam peries hominem néutiqvam eft, primo lntuitu aliter res appreheridere, atq; illæ apparent, non hbera, fed ex earum facultatum cfr genere, qvas nat ur ales com- muniter lolemus vocare, ita altera, eum noftri fit arbitrii, dili*, gentius res contemplari y liberi omnino eft,

(c) Froinde non loqyimur hic de veritatibus Theoreticis fub- tili mentis indagine invedigandis-, circa qvas ubi intelledus talfamimbiberit opinionem, forté non ita facile fe illa exfolve- re poterit, 11 tf neede rebus afiugulari Det revelationependentibus.

ad qvas percipiendas opuséfle, ut Divina gratia intelledui noflro fubvemat, credere oportet, Sed de his aliarum difei- plinarum eft inqvirere,

XI.

Cognitis adeoq: & confidcratis ab obje&is circa eadem, prout

vel fuerint judicata,

tenda

*38 8’ 28 *

tenda

aut

ftatim fe exferit

, & qvid homi- ni

, qvid

, determinat (a).

(a) Et notandum heic, unit am adeo cum intellettu efle v®- lunt at em, ut, prout *'//<? redus aut depravåtus fuerit, ita W be- ne velfecus fe habeat, adeoq; faliere tritum illud Mede* diåum apud O vidium: Video meliora probo f , deteriora feqvor ; Clenim rem attentius e*aminaverimus,manifeftum erit,non tam tnteU leftui voluntatem, qvåm feqventem fimul cum intellettu volun­

tatem pr ac edenti itidem intellellui & valuntati repugnare. Qyod enim voluntas appetit, necefle cft, ut eo momento,qvo appeti­

tu r} pro fummo ab intelledlu habeatur bono.

Porro cum in

(a) 5 c

(b),&

piemor

ejusdem

(c) confiderari debeant, pro certo habendum eft, qvod, qvamvis

non plane fint

liberi

(d \

tamen, faitem qvoad producendos actus exteriores, omnimodå

gaudeat (e), fic ut

hoc refpe&u intrinfeciis ad indeclinabilem & certum

aliqvem agendi modum neutiqvam fit adftri< 9a,fed tum

(bonte

, tum

agere polTit (f)* Qvæ qvidem ipfius, uti vocatur,

per extraneam aliqvam caufam penitus exftirpari neqvit, Id qvod eb flrmius tenendum, qvod, fublatå

omnis a£ionum moralitas funditus fimul tollatur.

(a) Confer. Pufend, de J.JV. & G. lib. t. cap. 4, $$. /. 2-3, 4> &

de Of, Hom, ac Civ, lib. i. cap, /. jfjf. 9 - " • nem Tb. lr .fr. V iv.

lib. i. eap.i, $$.53.54.

(b) Volitio, five voluntas fimplicis adfrobationis,nec non ap­

petit m fimplex communiter nuncupati,

(c) qvam voluntatem JlriCle diEtam, five eleEhonem nonnu - li appellant.

(d) Non poteft enim non voluntas ob naturalem liiam ean- demq; maximé veneralem in bonum propcnfionem moveri ad

0 appe*

t i

9

appetendum id , qvod intellettui ut bonttm t etiam arlteqvam hic bonitatis iftius rationem expenderit, fuit approbatum. At Jicet ita primi hi motus, qvi utiqve objedi feqvuntur faciem, li­

beri haudqvaqvam fint, ml tamen hoc impedit, qvo minus voluntati plena adhuc fuperfit facultas ad attum externum fe fe determinandi , præfertim cum primos hos fuos reprimere pote­

rit motus, fimulac vera objedi facies intelleclui fuerit repræfen- tata, unumj3 infuper malum, ad latus pofitd alio malo , tantis- per velut *idpetibile reddi tur, & bon i obtinet locum.

(e) Adeoq; omnes voluntatis, uti vocantur, eliciti attus tam circa obtinendum fnem , qvåm circa media ad finem ducentia liberrimi funt præter volitionem five appetitum fimplicem‘, hic enim, uti modo diximus, cum o-enerali ifia voluntatis in bo- num inclinatione tam arde cohæret, ut non poffit non homo fimpliciter id velle, qvod ita, priusqvam in bonit at is rationem ulterius inqvifiverit, bonum fibi videtur, Notandum ergo, qvando dicimus, liberam effe voluntatem, id non femper proce­

dere in generali ejus ad appetendum bonum & fugiendum malum inclinatione (ab hac ipfiaenim håbet id determinatio voluntatis, qvod libera fitj, fed qvando circa particularia bona atq; mala vprfatur,

(f) fonte qvidem,qvoniam per internam aliqvam neces- fitatem ad agendum non determinatur homo , fed adionis fuse ipfe author eft; libere autem , qvia is &, uno objedo propofi- to , agere vel non agere, idemq; eligere aut refpuere,&, plu- ribus propofitis, unum eligere, cæterø rejicere poteft,

xm.

V e ru m h in e a x io m a : Voluntatem nonpojfe eogi(-a): n e c id nos m o ra tu r, qvod å m ultis extraneis c a u jis (b ), m axi- m é v e ro ab obligationeipfi åS u p erio re im pofita ijiclinetur.

N a m u t nihil dicam ae obligatione ( c ) , å qva incUnari de­

b e t, fane p ræ terq v am qvod aliud fit cogi (d ), alm d vero inelinari ( e ) , vel fuperior illis efle p o terit h o m o , qvæ ita

B *■volun-

<32 i o gg*

voluntatem bergere

faciunt (f), vei qvod

vires ampli- lis non inveniant locum, ipfe in caufa eft (g).

(a) Confer, hic paffim Pufend. de J .N .&G.libr.i. cap,4,gg.

S, 6, 7, <?. & //<?»*. Civ. lib. i. cap. i. §§. 12,13.14. U-

(b) Peculiari nempe ingenii difpofitione&humorum tempe­

ratura acceli nos ambientis foliq; genio, femine, vi&u, ætate, valetudine, ftudiorum ratione &c: provenientibus : neenon organorum corporis conformatione,affe<ftibus,freqventi ejus- dem generis actionum repetitionc , live confvctudine , certis qvibusdam morbis, &aJiorum deniqve a&ionibus, qvæ omnia 'v olunt at em velut de te qvilibrio, in qvo poiita efle deberet, fæ- piftimé disjicientia. tam versus unam magis, qvam aJteram partem propellunt.

(c) Qvantacunqve enim eft obligatio, neutiqvam per eam fic firingitur voluntas, ut in diverfa, faitem fuo periculo, abl- re non detur. Proinde morale folummodo illudfranum eft, qvod ita noftræ agendi libertati injicitur, omnemq;. qvæ hic datur, neceJJitatemipfa fibi imponit voluntas y dum nempe, indicante intelledu ,præfcriptam ipfi efle ab eo,qvi jus ad id håbet, nor- m am, conformem fe hvic exhibet,ut evitentur mala, qvæ fibi ab ea devianti funt propofita.

(A) Cogitur nimirum ille, cujus membra exteriora per vim ad agendum aliqvid aut omittendum applicantur, vid. mox pofit, XX. uum, d. At hoc de v olunt ate, cujus utiqve interiori li­

bertati nec manus v. g. nec vincla injici poterunt, dici neqvit.

(e) Éxemplo robufti hoibinis,qvi grave, fed qvod humeri tamen non plane ferre reculent, gerens onus inelinatur qvi- dem, at non deprimitur.

(f) Sic,debita curåufiiq; rationis adhibito,ingeniidiipo/itio- nem humorumq; temperamentumalterare&retundere,confve- tudinem exuere3affeduum impetum fiftere,qvæq; alii vel autho- ritate fuå , vel confilio, vel exemplo, vel alio qvocunqve mo­

do libertati voluntatis inferunt, impedimenta fuperare poterit homot

« g i i 2S

horn o , fa Item ne producantur attus vitiojl exteriores , qvos hu- mano in foro potiflimum attendimus.

(g) Ut qvi v.g. per ebrietatem rationis ufum perdidit.

XIV.

Qvæ autem (a), præviå ita

, å

, tanqvam caufa libera, unicé dependent

five

dieuntur, liti econtra, ubi

nec

fuæ impulfu aliqvid

, nec qvid age- retur

feu

(b) redditur a£lio.

(a) Confer. Pufend. de. J. IV. 0* G. lib. /. cap. 3. jr jr.] to. feqv. &

cap. 4> $$. 9• ^ Ojf. Horn, ac Civ. lib. 1, cap. 1. $. 16. k (b) Et fic latius hoc accipimus vocabulum, eum alias ftridi- us ufurpetur, qvando, refras^nte voluntate, fcientes qvid a- gimus.

XV.

Et ficuti (a)

evadit

, qvia vel

vel in

five

(b)

dita

fuit

, ita

<5c

(c) ;

vero

(d) ata;

fe) appellamus.

(a) Confer. Pufend. deJ.IV. & G. lib. 1. cap. 3. jr jr. to. n. & cap.

4* 9-1°* nec non de Ojf. Hom. ac Civ. lib. 1. cap, /. jr jr. 7. S. 16, (b) Sic didis, qvia ab aliis hominis facultatibus per volun- tatem motis e*fecutioni dantur, diverfiq; hoc modo funtab attibus elicitis, qvi å voluntate immediaté produeuntur & ab eadem rccipiuntur.

(c) Et tam error, qvando nempe intelledus pro vero fal- fum apprehendit,qvam ignorantia, ubi intelledus cognitio pla­

ne deeft, tn efficacem & concomitantem, nec non vincibilem atq;

invmcibilem communiter dividitur; de qvibus qvia prolixius confuli prætermultøsalios poterit Pufend.dd.il.dixifleheic fuffi- ciet, errorem non minus, qvam ignorant iam, uti efficaces di-

B 2 eun-

cuntnr vel concomitantes , prout aflio aliqva vel, fi abfuiffent, non fuiflet fufcepta , vel, licet abfuijfent, nihilomimu fufcepta fuiffet, ila vincibiles elfe, qvando ipli in caufa lumus, qvare ignoremus aut erremus ; invincibtles vero, ubi qvis, debita &

moraliter poljibili adhibita diligentia, iftos non potuit evitare de-

fefltu, ?•

( \) Qvando nempe qvis per violentiam aliqvam natura- le.na principio valentiore externo ita conftringitur, ut diver- fum nullo modo facere polfit; membra vero ejus,abhorrentis Jicei &renitentis, vel ad agenda ea, qvæ non vult, vel ad o- mittenda, qvæ vlilt, adigantur.

(e) Per metum, qvi etiam pro qvahbet futuri mali c aut tone ac provifone qvandoqve fumitur , intelligimus heic Joci vehe- mentem ex imminentegravt malo ortum animi terrorem , & elf juslus vel in just tu partim, qvia is, qvi metum incutit, potefla-

tem håbet illum incutiendi vel non, partim, qvia alter, qxå me- tus infertur, homo conjlans elf, vel fectu. Qvæ autem , urgen- te graviori aliqvo mal6 ,cujus utiqve metus tantilper velut ces­

fare facit levioris mali metum, fufcipiuntur adiones, mixta folcnt vocari, ex Jpontaneis qvidem, qvia agens in eas, tan- qvam minus malum, pro præfenti necellitate fertur, ex invitis vero,qvoniam idem agens nunqvam in eas ftrretur, li majus malum alia via liceret effugere.

(f) Qvin & ex fupraJidis facile colligere licet, qvo modo coaflio&metw tum primo generatim abextranets iftis,qvæ vo- luntatem inclinant, caufs, tum fecundo ab obligatione Ipecia- tim, tum tertioå fe invicem differant. Qvantum enim ad pri- mum, licet cum caufs illis commune id habeant coaflio & me- tiu, qvod utrmcjve patiatur voluntas, in eo tamen inter fe di- fcftant, qvod per illas wtrinfecus veluti & in eliciti.s faitem fuis

*aflibtu obliaculi aliq^id, qvod utiqve removere ipfa poterit, fentiat voluntas \ per coaflionem vero & ipetum aflus ejusdem im- p er at i impediantur, in tantum qvidem, ut ipfa hæc impedimen- ta vel plane non, (uti fit in coaflione,j vel non niii lua cum pernitie atq; exitio, (prout in jujlo evenit metu ) luperare qve-

tt I ? »

at. Deinde qvod ad fecundum attinet, diver/i in eo lunt ab obli<?ationc coaElio & metws, qvod voluntas hic contra internam Jnclinationem per folam extrinfecus provenientem violentiam ad qvid adigatur; illicautem mor aliter tantum afficiatur, pro- priasq; fuas in aétiones cenfuram exercens, ac propofito malo, ni præfcriptæ normæ conformes illæ fuerint, dignam fe judi- cans, femetipfam ad conformandas eas normæ adigit. Qyan- tum deniqve ad tertium%tum in eo inter fe diffemnt coattio &

m etm, qvod per illam plané impediantur aftn* voluntatis impe­

rativ per hunc vero,Jicét non ita impediantur, diciq; etiampos- fit, 'voluntati adhuc liiperelfe facultatem fuperandi metum exfe- qvutioniq; exteriores fiios dandi a£Im } moraliter tamen impe- diri intelligantur, cum nemo, nifi exprefsé aut per negotii na­

turam id ipfi fuerit injuridum , præfumitur fufcipere pofl'e a&ionem, qvam comitaturum erit deftruens ipfum hominenV, aut communi animi humani conftantia fuperius malum.

XVI.

Cum ergo

(a), utijam monftra- vimus,

fint

, certum eft, æon alias hominum

qvåm qvæ

agnofeunt

principia

, å

dirigi pofTe (b). Fruftra enim llli aliqva præfcribitur norma, qvi ad eam fefe conformare neqvit,

&, cum

faitem noflræ

qvæ å 1

præ- lucente

, dependent & confeqventer in noftro funt

, ad normam aliqvam, qvalis &

eft, com- poni qveant, feqvitur, nec

præter

legem præ- fcribi polle.

(a) Vel fi cum nonnullis duo hæc conflare velut libet cipia, proarefis, five intern i o.

(b) Vid. mox pof.XVII. num.g. $.3. ubi recenlentur*//* ho- minis aclioncs, qvibus nulla præfcribi lertpoteft,

xvn. At

5 2 1 4 2 $

XVII.

At vero (a) dum

noftras

ita

,

fe fe exferit

nempe qvod

imputan

(b) nobis poiiint, feu qvod de iis rationem pofci qveamus, qvodq; provenientes ex

(c) in nos redundcnt* Æqvum enim eft, ut alicui

a<fti- ones, qvæ ab ifto

&

mediaté aut immedia- té fuere profe&æ, uti econtra, faitem intra fphæram hu­

mani fori, nemo pro

illius

haberi poteft, qvæ neqve in fe, neqve in fua caufa (d) penes ipfum ut beret, vel non fieret (e ), fuit (f), (g>

(a) Confer. P u f end. d ej. IV. & G. lib, i. capp. j. & 9. item de O f.

Horn. & Civ. lib. i. cap. i. $$. 17. & ftq v.

(b) Modo Joqvendi apud Theologos & Moraliftas ufitatifli- m o, cum alias vocabulum imputare idem fit,a c fu o qvafijure pollulare, ut alim alicjvis, in cujus gratiam attio qvadam citra ullam ab agent is parte necefitatem exercita fu e r it, eb nomine p t ebftrittus.

(c) Pramium nempe, pæna, laus, vituperium, ebligatio ad dandum vel faciendum &c, qvi qvidem ejfeclus uti in nos refill*

ta n t, qvia aclio ab iis, qvorum intereft illam fieri vel non fieri, nobis imputatur, ita qvafi abolcntur, qvando eadem cefiat im- putatro. Notandum tamen , ubi plurium intereft, fadam adi- onem vel non fadam , licet ab eorum uno lfta non imputata fuerit, cæterorum tamen jure, qvod ab iBo non dependeat, nihil d ecedere. Sicnecvenia, qvam Deus peccantibus indulget, nec fi alteri condonavero illatam mihi ab ipfo injuriam, jus, ft qvod eft, humani fori tollit. Qvæ autem agenti/?/a»<r non vimputatur , aclio pro non patrata moraliter habetur.

(d) Imputari enim nobis poterunt, qvæ non qvidem in fe , in fua tamen ccuufa penes nos fuere : Sic violen tum ftuprum imp’itabitur fæim inæ, qvæ per temer/tatem in illa fe contulit loca« ubi vim fibi illatum iii prævidere poterat.

(e) Nam

x 5 2&

(e) Nam moraliter pro attione habetur etiam aftionis omis- / ø , feu privatio motus alicujus phyAci, qvem homo vel in fe vel in fua caufa producere potuiflet: nec minusomittendoyqvim c ommitten do pænæ fimus obnoxii.

( 0 Ne<f> iisi qvæ diximus, obftat, vel qvod ea, qvæ uti- q \e in noftra non Amt facultate, aliqvando præAare teneamur,

\e l q\od alterius delidum occafio At, ne in me conferantur bona, aut ut & illa mihi eripiantur, qvæ alias in me tranAtura velmeamanfura erant; In priori enim cafu Aqvisv.g addam- num qvod a caufa extra diredionem ipAus poAta proveniat, far- ciendum feobftrinxerit, tum non damnum,fed ul tronea ifta pro- miAio ipA imputabitur. In poAeriore vero cafu ubi e. g. extra civi- tatem faceflere adigitur innocens Alius,cujus deliqvitPater,non id Patris imputaturipfi delidum, fed aufertur a!iqvid,qvod ni- fi ub hac conditione, puta, APater certo le delidi genere non obArinxiAet, iftius manfurum haud erat.

(g) Ex his itaqvc, qvæ generatim ita præmilfa funt, nemini non conftare putaverim, eorum nihil, qvæ extra noftram poA­

ta lunt direttionem, & confequenter nec£ noAro pendent arbi- tno impntan nobis pofle. Abs re tamen non fore credo, pres - sis hic maximam partern veftigiis PufendorAi, fpeciatim idq;

breviter confiderare, qvæ homini imputari qveant, vel fecus.

I. Non imputantur, qvæ vires noftras fuperant nifi,qvod ita fuperent, ipA in caufa Amus. Hincq; tritum iilud: ImpoJTi-

i M ™ d. deJ.N.&G.lib.,. c*p.s. jr./.

& de Ojf. H. ac O v. hb. i. cap. i. ^{/ .} 23.

II. Cui agendi occaAo, qva qvidem objedum ,Jocum,tem- pus & vires complecumur, citra fuam cnlpam deeft, illi. qvod

nonegentim putari neqvit, P„fi d tJ.N .e) / / , (D C. d. /, §, 22,

III. Ea, q\æ penes nos non fuit, ut adeflent in nobis vel abeflent, ubi in nobis funt, vel non lunt, imputari neqveunt mA qvantum in corrigendis eliminandisq; defedibus, &acqvi­

rendis perfedionibus debitam adhibuerimus diligentiam autO ) ad-

& i6»

adhibere neglexerimus. Puf. de. J.N .& G. d. I. / . 7. & de Ojf.H.

ø 1 C. d. i jr. 19 Et hue referri poterunt, qvæ ad vegetantem ani- mam communiter pertinere cenfentur, fenfuum externorum pafliones, decepta in multis ante diligentiorem rerum contem- plationem intelledus cognitio&in multis ejusdem cæcitas,fim- plicis approbationis voluntas , locomotiva, qvå ad depellen- dum grave corpori imminens malum homo utitur, &deniqve, lit paucis me expediam, omnes animi ac corporis, qvas nobis non arceffivimus, virtutes & vitia.

IV, Qvæ per invincibilem qvis & efficacem errorem aut ig- norantiam patraverit, ipfi non imputantur. Adiones enim qvi dirigi poterunt,ubi intelledus non prælucet lumen ? Et in­

de eft, qvodnec ea, qvædeftituti rationis usu, infantes nempe, furiofi & mente capti, nec qvæ dormientes & fomniantes ege- rint, in humano potiffimum fero attendantur. Puf. de'J.N. ef G. d. /. jr. 10. & d. O. H. fif C. d. 1. /jr. 25. 26. Notandum autem, invincibilem haud dari ignorantiam atq; errorem circa leges rité publicatas, qvæ å nullis non fubjedorum & cognofci de- bent&poflunt. Non enim univerfalium, fed fingularium ig- norantia imputationem tollit. Puf. dej. N & G. d. /. & de O. H.

ac C. d. /. §. 21.

V. Uti nobis non imputantur, qvæ coadi patimur; tum enim objedi tantum rationem habemus. Puf. deJ.N. # G. d.l.

/.? . & de O. H. & C. d. l.f.2 4. ita qvando imputari poterunt, qvæ qvis gravi metu indudus egerit, live contraria legi illa fuerit a d io , five licita, uti promiflio, alibi commodius & qvi- dem prolixé dilpiciemus. Inantecelfum tamenbreviter notan­

dum, ut i metu tollatur imputatio, necelTitatem fummam ad- elfe debere / qvæ qvidem in humanis legibus exceptionem re- gulariter admittit, nifi contrarium vel exprefsé vel tacité dis- po'fitum & ordinatum fuerit, in divinis autem tam naturali- bus, qvåm pofitivis itidem nos exeufat, & qvidem in affirma­

tivis, ubi defuerit occafip agendi ( qvæ & deelfe intelligitur, qvando qvid fine gravi meo malo fieri neqvit) ; in negativ is vero, ubi inftindus meré naturalis medium nobis fuppeditat evTa

48 o

evadendi neceflitatem, qvæ vei åDeo, vel a malitia hominum noftrum tamen malum principaliter & non transgreflionem le­

gis intendente oritur. Unde & fponte fuå finit, nec nobis im- putari promifla,ubi grave aliqvod & præfens malum, qyod ali­

ter evitari non poterat, abeo, qvi ad id jus non habebat, repræ- fentatum ad ifta facienda nos adegerit. A

VI. Imputari nobis neqveunt effedus qvarumvis aliarum rerum naturales, ut& qvivis e ven tus, nec non patratæ ab alte­

ro adiones, nifi qvantum vel dirigere ifta tenemur &poffumus, vel ad ea concurrimus; Concurrere autcm dicuntur ii, qvi adi­

ones alienas jubent, adjuvant , ad eas patrandas conducunt, receptum patrantibus & detenfionem piæftant, deq/ ipforutti participant luero, confenfum, citra qvem non ageretur, adhi- bent, confilium dant, aflentantur, Jaudant,

non

do, fed aliis primario , aliis feeundario ita ad alienas concur- ritfe adiones imputetur, de qvo fuo;;loco dicentur plura. Puf.

de'j. N. G. d. I. / jr. 6. 14. & de O.H. ii C.\d. 1. jr jr. 18.27.

VII. Deniqye & ultimo ex præcedenti axiomate : Afterius nempe adiones nobis non imputari, naturaliter fluit, qvod al- terius alicujus error, licet invincibilis, mihi, qvi non in cul- pa fum, qvod erraverit, imputari neqveat, fed æqvius nocere debeat erranti, Th, Irpr. Div, tib. 2. cup, 7. $>39 - - 4$.

XVIII.

De

porro

(a), [qvæ, qvia

femper pofiunt, qvando cognofcens

reve- rensq;

an eum

conveniant vel fecus(b),

ju d ica t, judicium

illud peculiari nomine

appel-

latur, qvæ, prout vel agenda

vel a&a

in

eommuniter difpefcitur 5c

vero uti

bene,

fecus fatfla,

« 18 ^

qtiUa h ine au t inqvieta appellata, ita ilt^ q v iå reBum, qvid pravnm il t, ideoq; faciendum, vel omittendum diclitat,

(a) Con fer. Pufend. deJ.N.& G.lib i.caD.3. $.4*

(b) Et ab hoc ad legem refpedumorales h* nunoipantur atti- ones\ 'per mor es enim eum hic intelligimus human* vita infiitu- ta, qvæ å lege, cui uni;utiqve ifta omnem fuum& decorem &

ordinem acceptum refert, aberrare non debent, (ut ut fæpiffi- mé aberrent) , morales etiam tum exerceri dreimus afitones, ubi eadem in adum didueuntur infilt ut a. Sic bona&honefia vo- catur attio, qvæ ad legem tanqvam normam fuam congruit, uti econtra mala ac tur fis il la audit, qvæ ab eadem diferepat nor- ma. Hincq; patet, Phyjicam a Morali maximé differre adio- onem , eum illa naturalis alicujus facultatis duntaxat fit motusy hæc autem id infuper habeat, qvod idem motus , ubi ad normam fuam dirigendus e rit, eum eadem conveniat vel non. Phyfica ita adio eft, v. g. hominem occtdere, qvæ tamen moralis evadit d: vel bona ubi noxium carnifex , juftoqy in præ- liohoftern miles interficit,vel malatqvando innocentem interi- mit latro y illud enim uti præceperuijt» ita hoc vetueré leges;

qva de re poftea dicentur plura. Adeoqy facile illis refpon- deripoterit, qvi qvia omnium rerum eft Author, feccati etiam Authorem facere volunt. Qyamvis enim phyfica omnia ereaverit entia» omnium tamen moralium caufa haberi non debet, & proinde, qvando ad id concurrit, qvod inadi- one aliqva mala phyfieum eft, non magis iftius malitU Au­

thor habendus erit, qvam deformitatis in opere inconcinniter fado ille, qvi materiam ad iftud fiippeditavit. Ita enim con- cursu fuo feeundas caufas hic comitatur Deus , ut rejinqvatur iis tali, qvalem lpfis aflignavit, modo agere; e iq; ipscyqvo/'«- tellettum & voluntatem homini conceflit, voluit etiam ipfiim con- cefsis hifce facultatibus u ti, & confeqventer adiones/uas ad

• legem tanqvam normam liberi dirigere pode vel non diri--

gere- ' ‘ ■

XIX. Sed

« . i 9 e * .

XIX.

Sed qvia(a) hoc

de a<ftionum cum legibus

convenientia

, vel ab iisdem

non

(em­

per, fed

etiam qvandoqve eft

poterit ite- rum

panter ac

in

dividi &

, qvarum W uti temere ea, qvæ

funt,,røÆ/<2, 6c qvæ

,

efle

ita vel judi- ciifui fuper aftis aut agendis ex certis indubita- tatisq; diducere novit principiis ,

hine dida, vel perfvafa qvidem eft, verum fuum efle > £-/-

um

, veritatis tamen iftius

faitem cognitionem J»abet(b),

appellata.(c).

j C0° n^ \ Grot' deJ-B>& Hb-a. cap.23. jfjf. 4. j. Pufend, deJ.N.&G.hb. i cap.3. fj.s .- r - f. & Th.Jr.pr.Div. lib.i. cap.r.

§ § . j 6 - - 6 2 . r

fb) Et hac via jadtcandi maximapars mortalium utitur;

paucis enim in primos i] los fontes* ex qvlbus humana pro- fluunt omcia,inq vift vifte datlim eft, plurimosq; communi’s vi- t xtenor,&docentium extra fraudis fufpicionem pofitomm au- thoritas , & ipfa adfvetudo, & manifeftus adionum decor aut ufus ita fecuros reddit. ut tal.ium rationes curiofius xnda-are fu-

•pervaeuum putent. =

(c) Qftin & præter has, qvas adduximus, +confcientia diftin- ftiones, dividunt eam & alii in dubijim, qvando nempe 1 udi- care necj vtt mtelldlu*, legi qvid conveniat ,yel minus (irot d.l.ff.

3. &Pufend. d.l.% S. St fcrupulofitm, ubi judic,ans intellechu for- tmdat, neidipjum , ywd'lcgi convenire exifttmatum fuerit ab

eaaem disconventat t & .contra. S e d uti , qvia fufpenditur. hic indicium, non meretur nornen’

(qvamvis contra confcientiam faciant, qvi ancipiti hatrenté mtellechis judicio , dubitantesq*, arqvum aliqvid ftt an ini qvum , id nihilorainus agnm) ad errM ,em notis’

rmuim referenda videtur , .qvippe cum ille utpluri-

J mum

-SS * o »

nium fit tcmeraria & valido nullo nitens fun Jamento formldo, ideoq; cum violentia etiam rejicienda. De confcientia autem generaliter notari velim, non aiiam, qvam qvæ å lege proficU fcitur, circa aétiones hominum vim tpfi tribuendam. Secun- dum enim & contra confcientiam agere, idem eft ac fcientem &

volcntem id, qvod ålege præccptum vel vetitum fuerit, patrare.

Adeoq; cafus illi, uti vulgo appellantur, confcientia aliud mi fæpiflimé lu n t, qvam callidum qvoddam fledendis ad fuam li- bidinem fimpliciorum animis inventum.

xx. -

Nec mirum Fa),

obnoxias ita efle

humanos attiones,

qvippe cum

ad qvam congruere

debent, profe&a, uti fupra diximus, ab

cui paren- dum eft,

6c

repræfentet 6c

Hincq*

patet, qvid tum in

, tum in ejus

, five

te

, ut veré tales fint, reqviratur. Uti enim

qvatn

cognitam

efle fubje&is (b), nihilq;, nifi qvod fieri

(c), 6c

(dj,

præfupponimus, non foliim fa- cienda 6c omittenda

, fed aliqvod etiam

in- termittentibus præceptum, 6c committentibus interdi-

<ftum

debet<e), ita veré

ille eft, qvi 6c

jure posluUre å fubjeBis obfeqvium

, 6c non

nam

repræfentare atq; infligere poteft, Et inde eft, qvod in animo hominis, cui per

innotuerint, neceflario

oriatur,

hic

qvidem ex

autem ex confideratione

farum

, qvibus, licet omnis remotus efFet

allici tamen qvis 6cincitari deberet ad amplecftendam

voluntatem (f).

(a) Confer. Pufend, d e J .N .tf G. lih,/. cap, 6, §§. 9 •• r6.& de Ojf.Hom, ac Civ, lib, /. c op, j, §§.

(b) Qvomodo enim obedier.tiam praftare qvis poterit, non.noverit, ad q vid tenea tur? Ubi tamen femel id noviifefuf- ficiet, nec fi qvis legem femel cognitam oblivioni tradat, ob- ligatione ideo fol vetur, aim bene pofl'et meminifle, fi , qvod debebat,parendi ftudium habuifl'et. Proindc fummi ex adverfo imperii eft, promulgandis fnis in legibus,qvo earum fententia redd percipiatur, qvanta fieri poterit, perfpieuitate u t i , & fi in iisobfairi qvid occurrit,petendaefthujus declaratio ab illis,qvi ad jus feeundum leges dicendum publicé funt cenftituti.

(c) Fruftra enim ab aliqvoqvid exigitur,qvod eft&femper fuit fupra ipfius vires pofitum. At fi per fuam culpam implere legem non pofiit, tantum abefi, ut exeufetur, tit potius eo no- mine jure ab ipfo exigantur pænar.

(d) Unde feqvitur, civiles nullas ferri debere leges Divinis adverfas; & abfurdum fimul foret, jubere aliqvid, qvod natty*

ra ac fin i civitatum repugnat, *

(e) M ali autem hæc five pænzpropojitio appellaturfanftio%qvå omnesregulariter munitæ funt leges,fiqvidem fæpiffimd fruftra qvid aJicui faciendum injungeretur, fi impuné id intermittere pofl'et:& fi qvando deprehenfæ fneré leges, qvibuspænalis hæc defuit cl au fu la, in loeum pæna fubiifl'e infamiam eredendum c ft.

fO Evidens adeoq: eft, nec naturet eminentiam, nec folas vi-•

res imperium alicui conferre; nam uti naturalium fubftantia- rum una ab altera, qvæ rpsa perfedior eft , non ftatim depen- det, nihilq; obftat, qvo minus is, qvi in fe ipfo, fufficiens cre- ditum, gubernandi fefe håbet principium, fuo potius, qvam alterius, livet præftantioris, arbitrio agat, ita id facere qvidem poflunt folæ vires , ut ad effugiendum gravius malum alteri, qvi præteqfolas vires nullam rationem håbet, qvare me obliga- revelitjtantifper parere malim,nil tamen prohibet,meomnes vias vim ifiam excutiendi tentare, excuflaq; illa, ex meo piand arbitrio agere.

>38 2i 2S-

X X I , Qvajir-

t t ** m

XXL

Qvandbqvidem vero (a) per

innotefcit fubje- dMs , qvxd fieri ab ipiis velit

nil mirum, fi,

ta t a i f i k, mut at am

’etiam

<8c confe- qventer eos;qvibus

lata fuerat, non arnpliiis

obli- gan intelligamus. Unde liqvet, non alium, qvåm qvi

legem

tulit,

yel in

pofTe

autem uti dicitur

qvando

qvando

ita

circa ean- dem appeUamus id; ,ubi

etiamnum obligantur, fpecialiter eximitur (q).

("a) Confer. Grot. de J. B. 0* P. lib. 2. cap. 20. §§, 24.. 27. 26.27,

& Ziegler, ad eund. loc. }necnon Pufend. deJ.JV. øf G. lib. 1, pap.

6. §. 17. &de O f. Hom. ac Ciy. lib. 1. cap 2. §§. y. 10.

(b) Conflat hine, qvåm nul 16 jure tum reiiqvi ;omnes hu- tnani Impetantes, tum qvi id fibi praecipué arrogat, Romanus Rontifex vel de Di.vin is Jegibus aiiqvid immutent, .vel in iis-

dem difpenfent, &, qvod vetueré, permittant.

(c) Maximam ita deprehendimus diferentiam in ter difpen- fationem & interpretationem reftritlivam live aqvitatem, qvam adhibere lblet& debet inferior Judex, qvando nempe a lege pe- ,cujiarem excipit cafum, qvem ipfe Legislator,45 ilJum prævidis- fet, fuiflet excepturus ,,q vippe eum åJioqvin abfurdi qvid na- turaiiq; rationi contrarii inde oriretur. Adeoq; di f e n fat to ex Lcgislatoris g ra tia , reflrifliva autem interpretatio five æqvitas ex inferioris judicis arbitrie .pendel.

Et hæc de lege generatim jamdixifle fuffecerit; reliqva enim,

^væ hue fpe&ant, Jatius poftea exponentur, præcipué ^van- do de- officiu bominum in civitate yiventium adhiri erimus.

XXH. Pro-

<98 25

W t

XXII.

Proinde cum

uti hadenus didum fuit

fit

fubjedos obligans

autem hæc

gAndi%

facultas ex

qvod

ad id competit, proma- net (aj, exammanda jam utiqve ent altera

lignihca- tio, qvå pro ATTRIBUTO PERSONÆ /7Waceipitur,

&

qvidem definietur (b) per

(e)

(a) Et ab hoc Imperuntis jure proficifcitur etiam ju s foubjc- Etorum, dum nempe eorum aliis adverfus aJios id i fte pro im- perio concedit veJ aflerit. Qvemadmodum enim qvis aliis imperare Jegemq; iis præfcribere neqviret, nifi jus ad id habe­

ret, ita nec ilJi, qvibus imperat, fibi qvid arrogare fuumq; ali- qvod, alter adverfus alterum, obtendere juspoffent.nr ifte,’qva præditus eft ferendi leges infligendiq; pænas pøteftate, &fingUr lis fubjeaorum fuum tribueret, & eos, qvi hoc ipfum aliis rie- gare vel eripere vellent, aliqvo contineret coérceretq; malo.

Hine vero liqvidum elfe puto , qvænam juris omnis pro attri- buto perfon* fumpti fit origo. Nam uti Deus , qvi fuperiorem nullum agnofeit, cujusq; idcirco jus ab hominum jure diverfis • fimum eft, illud, (nifi forté progredi velimus in infinitum) å fo, ipfo & qvidem,qvia univerfi hujus eft creator,håbet, ita homi­

num jus ultimo a Divma voluptate & generatim universéq* å voluntate Imperamis ortum fuum trahit, qvamvis non negave- rijn,tum proprium illius, cui jus competit, vei aMoxum fattum ( c. g. cum Parentes educant liberos, item cum merita unius in al­

terum der uvant ur), tum mutuum confonfum ( uti in omnibus mor- tales mt er imtis fit pattis) juris iftius aliqvando elfe occafoo- nem.

(bj Gonier. circa hane definitionem Crot.de J. B. & P, Ub. /.

cap

<32 2 4 »

<*/>./. §. Pufend, d c J .N .& G. iib.i. cap.i, §§. iy.20. nifl qvod unam eandemq;rem duobus exprimens vocabulis jus a pøte&a- te aliqvanto fubtiiius hic diftingvat, 5c 7b. Jr. pr. Div. lib, u cap. 1. §§. $2. fecjv.

(c) A fliv am appellamus hane qvalitatem , qvamvis eam fæpe Phyfica coinitetur pajjio, uti econtra per ejus oppoftum, obliga­

tionem nempe, qvæ qvalitas moralis pafftva eft, non raro fimul indigitatur art 10 phyfica. Nam 5c is , cujus libertas ad aliqvid accipiendum aut admittendum per ju s fuerit laxata, agit v. g.

fip e m accipiens pauper, item qvi fervis fervi tur berus, 8c patitur ille, cujus itidem libertatem flringit ita obligatio, ut aliqvid a- gere debeat e. g. eum fip e m pauper i dives 8c famulitium hero ex-

hibent fervi.

(d) Tam enim de Dei in homines , qvam de hominum in fe invicem jure noftra hæc agit difciplina,ut tamen in anteceflum obiter notetur, exiis nempe, qvæ modo (num a) de jure Dei dida funt, fponte fuå fluere, qvod longe aliter 8c qvidem ad modum alJegoriæ fe habeant 8c f ciet as 8c perfo na, qvando de»Deo, ac qvando de bominibus enuntiantur. Vid. infr.pof XXdr.dc XXfrt

(e) Vocabulo aliqvid tum omnes in univerfum, qvæ ullum in humana vita habent ufum, corporeæ res, harumq; accideri- tia juxta ac effedus, tum qvi inter-reliqvas eundas res præcel- lit, homo ejusq; adiones comprehenduntur.

(f) Duo hæc verba, habere nempe 8c agere, licet alii aliter, dum in Grotium commentantur, explicent, tamen eum ju ris, qvå pro attributo p e r f na fumitur, vis 8c eftentia in eo, ut per- fonæ^ fe invicem accipiant aliqvid poftulentq; confiftat,ideoq;

qvo modo idem illud ju s , (piene fcilicet an minus piene,) fe ex- ferat, obfervari potiffimum oporteat, commodimmé per ver­

bum habere fignificatur, juftd qvid alicui competere, ita tamen, ut vi id ab altero, qvi ad id præftandum eft obJigatus , extor- qveri neqveat; verbo vero agere denotamus , per vim etiam -id, qvod jufté corapetit,ab altero exigi, aut adverfus illum as-

feri potTe. Vid. infr. P o f XXIX.

- ' XXJII

« e 25

xxin. ;

autem fa-)

competit, non qvå

fed qvå

(b) & qvidem tanqvam homo in ftatu aliqvo (c) exittens confideratur.

enim eft

-

jtisvis hom'mis in communi vita lo c tis £f conditio, cui certa illay

& qvidem ab Imperante impertita, c oh ar ent ju ra

,

,

,

(d). Qvemadmodum vero uni homini diverfa ju­

ra ex diverfis orta ttatibus (e), nec non pluribus homini- bus colle&ivé fumptis eadem jura ex eodem profluentia ftatu

competere poftimt, ita &

vel

eft, fcilicet unus homo, licet pluribus gaudeat ftatibiis, vel

compofita

(g), qvando nempe piures homincs certo aliqvo confociati funt ftatu, ita qvidem ut pro una voluntate, unaq; aéiione habeatur, qvicqvid illi vi iftius confocia- tionis vel voluerint, vel egerint (h).

(a) Confer hic paflim Pufend. d c J .N .t f G. lib. i. cap. u / jr*

6 - - ij, lib. 2, cap.2. & deOjf. Horn. ac Civ. lib.2. cap.i. § nec non Th.Jrpr. Div. lib. i. cap. 2. $$, 4 4 -- 60.

(b) illi enim exiftenti & phyficé jam perfeétæ ex arbitrio ali- orum entium intelligentium talis fuperadditur qvalitas, adeoq;

abftrahendo (ab ifta moralitate, nulium ipfi jus competet, ut ut inde non feqvatur, dari hominem , qvi in nullo exiftat ftatu.

Eo ipso enim, qvo homo eft, in ftatu qvoq; humanitatis degit:

at hic ftatus propria fua etiam håbet jura.

(c) Unde & ad modum fpatii, in qvo nempe fubftantiæ phy- Cicx fuam, qvam habent, naturalem exiftentiam ponunt, mo- tusq; fuos phyficos exercent, concipitur fta tu s> tanqvam ens aliqvod morale fubftratum, in qvo homines cum effeåu qvo- dam morali fuas exferunt aåiones.

(d) Atq; ita&defcribi oportet per fort am, qvod homo ftt cum fta tu fuo conftdcratus, & patet fimul, prout variaverint fta tu s,

1 D var i-

•S? *6 $

variare etiam hominum jura. Sic e. g. Regis & fubjedi, viri & fceminæ, puberis &impuberis, nobilis & plebei; ejus- demq; etiam hominis , qvamdiu vel fubjedus eft, vel im- puber,vel plebejus, & ubi poftea vel ad imperium, vel ad pu- bertatem, vel nobilium in ordinem pervenerit, dtverfa erunt

■jura. Cum autem multiplices den tur Flatus, non abs re fue- rit, generaliores eorundem, qvantum qvidem id noftro huic fuf- ficit inftituto, exponere differentias, pneprimis cum ex iftis of- ficia hominum tam ergaDeum, qvam alios homines poftea de- ducentur, multaq; præterea fuper vocabulo naturalis Jlatus, cujus in hac difciplina variæ occurrunt fignificationes , evitari ita poterunt dubia. Omifso ergo in pratens tntegritatisjlatuy qyi anonnulhs naturalis appellatus legalt opponitur, & de qvo mox m feejventi videbimus capite, confiderandus erit

I. Naturalis ille , qvi &, fumptå fcilicet ejus denominatione ab effentia hominis, humanitatis dicitur. Jlatus, in qvo omnes conftituti funt homines, dum prse beftiis infignibus å Creatore p/ræditi funt donis & ratione pollent, aijus beneficio & Iftum tanqvam fummum agnofcere Legislatorem, ac fecundum Ejus leges vitam honefté & decoro ordine confpicuam agere fint i- donei, idq; fimul habeant, ut ab aliis hominibus tanqvam ar- qve homines tradentur. Opponitur autem huic Jlatut vel vi­

ta & conditio beftiarum,vel vita hominum,qvi conditione fuå abutentes addivina præcepta fe conformare negligunt.

II. Status hic humanitatis dividitur iterum å nonnullis in vatur alem didum alias vita folitaria Jlatum, per qvem deno- tatur miferrima hominis conditio, qvi absqve omni humano auxilio fibi foli relidus foret (e. g. expoftusd Parentihus in fan s, item' unicus in de fert am in fulam projettus naufrågus home) &fo- c i al em, cui nempe per aliorum hominum auxilium atq; indu- ftriam decor, commoditasq; & levamen fiierint conciliata.

III. Status focialis porro eft vel naturalis, ab aliis Jlatus aqva- htatis vocatus,m qvo illi vivunt,qvi :commurem in terris non habent Dominum, & qvorum unus alteri nec imperat, nec pa­

ret e, g. gentes Prineipcjfc ad Ji invicem relati, vel eivilts homi-